چند سالی است که تب جراحی های تصحیحی عیوب انکساری چشم در جامعه بالا رفته و بسیاری از افراد به خصوص دختران جوان برای خلاصی از عینک برای این جراحی اقدام می کنند. اما اطلاعات ما از این عمل جراحی در چه حد است؟ آیا عینک های طبی به تاریخ می پیوندند یا آن گونه که در این سال ها نیز شاهدیم، عینک ها جنبه ای از مد می شوند؟
افراد به دلایل گوناگونی مایل به استفاده از عینک نیستند؛ نکات زیبایی، سنگینی عینک و احساس محدودیت، برخی از عواملی هستند که به ویژه در زنان باعث بیزاری از عینک و گرایش به لنزهای طبی یا زیبایی – طبی و در کنار آن انجام عمل لیزیک یا لازک می شود.
اما واقعیت این است که از ابداع جراحی لیزیک در دنیا بیش از دو دهه می گذرد و از آن زمان تاکنون میان متخصصان درباره عوارض این شیوه نوین درمان عیوب انکساری چشم، اختلاف نظر وجود دارد. در حالی که گروهی انجام این عمل را به دلیل «عوارض جانبی» رد می کنند، عده ای دیگر لیزیک و لازک را روش مطمئن و موثری برای درمان عیوب انکساری چشم می دانند.
با این همه اگر شما هم از آن دسته افرادی هستید که از عینک خسته شده اید و دوست دارید هر چه زودتر از آن خلاص شوید، توصیه می کنیم قبل از این که چشمان خود را به تیغ جراحی بسپارید، مشروح گفتگوی ما را با دکتر «محسن رحمتی کامل» فوق تخصص جراحی قرنیه و لیزر چشم و رئیس بخش چشم پزشکی هلال احمر ایران بخوانید.
جراحی های لیزیک و لازک چه هستند؟
جراحی های لیزیک (Lasik) و لازک (Lasek) دو گونه از جراحی های مرسوم قرنیه هستند که میلیون ها نفر در دنیا آن را تجربه کرده اند اما در کشور ما بیشتر مردم با عمل جراحی «لیزیک» آشنا هستند و کمتر واژه «لازک» به گوش شان خورده و حتی گاهی آنها را یکسان می دانند در حالی که این دو جراحی با هم متفاوت هستند.
دکتر رحمتی در این باره می گوید جراحی های لیزیک و لازک، دو شیوه عمل جراحی انتخابی برای اصلاح نمره چشم و کاهش وابستگی به عینک و لنز تماسی هستند که با تغییر انحنای قرنیه به کمک لیزر اگزایمر می توانند برخی عیوب انکساری همانند دوربینی، نزدیک بینی و آستیگماتیسم را اصلاح و درمان کنند.
این دو روش جراحی از نظر استفاده لیزر شبیه به هم هستند و تنها در تکنیک جراحی متفاوتند. در جراحی لیزیک، لایه ای از قرنیه – حدود 140 تا 160 میکرون – برداشته می شود و پس از آن که زیر آن با کمک لیزر تراشیده شد، لایه بار دیگر سر جای خود قرار می گیرد ولی به دلیل آن که این لایه هیچ گاه مانند بافت اولیه چشم در جای خود محکم نمی شود، پزشکان برای حفظ استحکام اولیه بافت چشم و کاهش عوارض احتمالی، به شیوه «لازک» پرداخته اند. در لازک، سطحی ترین لایه قرنیه (اپیتلیوم) به کمک الکل و «اسپچولا» برداشته و سپس سطح قرنیه تراش لیزری داده می شود، بنابراین عوارضی مانند جابجایی و چین خوردگی لایه بریده شده قرنیه و ... در لازک ایجاد نمی شود.
این چشم پزشک در ادامه درباره موارد تجویز لازک به جای لیزیک نیز می گوید: ضخامت قرنیه بیمار در این که چشم پزشک جراحی لازک را برای بیمار تجویز کند دارای اهمیت است به طوری که اگر قرنیه بیمار ضخامت کافی نداشته باشد، معمولا لازک به جای لیزیک پیشنهاد می شود.
همچنین عوامل دیگری نیز در انتخاب لیزیک یا لازک دخیل است؛ به عنوان مثال شغل بیماران در این انتخاب تاثیر دارد چنان که بیمارانی مانند بوکسورها که معمولا به چشم شان ضربه می خورد برای جراحی لیزیک مناسب نیستند.
چه کسانی می توانند از جراحی لیزر استفاده کنند؟
دکتر رحمتی به این پرسش که عمل جراحی لیزر چشم را بیشتر به چه کسانی پیشنهاد می کنید؟ این گونه پاسخ می دهد: به تمام کسانی که نمره چشم آنها بالای «یک» است، نزدیک بینی تا 12 نمره، دوربینی و آستیگماتیسم تا 4 نمره دارند، حداقل 18 سال کامل دارند و به هر دلیل علاقه ای به استفاده از عینک یا لنز ندارند، این عمل توصیه می شود. البته باز هم به شرط آن که ضخامت قرنیه شان کافی باشد، نمره چشم شان ثابت و شرایط عمل جراحی را داشته باشند و بیماری چشمی یا جسمانی که نتایج عمل را محدود کند، نداشته باشند. همچنین افرادی که مبتلا به قوز قرنیه هستند کاندیدای مناسبی برای جراحی لیزر نیستند.
لیزر چشم برای چه گروه و مشاغلی ممنوع است؟
این چشم پزشک همچنین درباره چرایی ممنوعیت جراحی لیزیک در افراد زیر 18 سال می گوید: کسانی که زیر 18 سال هستند معمولا شماره چشم شان در حال تغییر است و بهتر است کاندید عمل جراحی لیزیک نشوند. این افراد برای رهایی از عینک می توانند از لنزهای تماسی (Contact Lens) استفاده کنند. البته معنی این حرف آن نیست که این افراد را اصلا نمی توان جراحی کرد اما باید به بیمار گوشزد کنیم چون شماره چشم او ثابت نشده، بعد از چند سال ممکن است شماره چشمش چند شماره بالا رود و این جراحی از افزایش شماره چشم جلوگیری نخواهد کرد.
معمولا همین بیماران شکایت می کنند که چند سال بعد از انجام لیزر بیماری شان عود کرده است در حالی که اگر بیماری بخواهد عود کند همان 6 ماه اول شماره چشم بر می گردد و اگر چندین سال بعد شماره چشم بیمار زیاد شود به خاطر این است که هنگام جراحی هنوز شماره چشم ثابت نبوده است.
به طور کلی جراحی لیزر برای بچه ها به دلیل احتمال تغییر شماره چشم و افراد بالای 55 سال به علت خطر ابتلا به آب مروارید توصیه نمی شود.
علاوه بر این موارد انجام جراحی لیزر در صورت وجود التهاب لبه پلک ها، خشکی چشم ها، نازکی قرنیه، آستیگماتیسم بالا و مایل، اصلاح نشدن دید با عینک، ثابت نشدن نمره چشم در دو سال اخیر، داشتن سابقه آلرژی فصلی، بیماری های زمینه ای چشمی یا جسمانی مثل بیماری قند و بیماری های روماتیسمی و به افراد دارای مشاغل پر خطر مثل کادر درمانی و کسانی که در محیط های آلوده و دارای بخارهای سمی مثل آزمایشگاه و کارخانجات فعالیت می کنند توصیه نمی شود.
آیا خانم های باردار یا شیرده می توانند عمل لیزر چشم انجام دهند؟
به گفته این جراح چشم در زنان باردار و شیرده به علت تغییرات هورمونی که در این دوره اتفاق می افتد، بافت های بدن از جمله بافت قرنیه به دلیل جذب آب بیشتر دچار افزایش ضخامت و تغییراتی در انحنا می شود. به همین دلیل بارداری می تواند عمل لیزری چشم را تحت تاثیر قرار دهد و احتمال بازگشت شماره چشم پس از عمل در آنها بیشتر از افراد عادی می شود. بنابراین بهتر است این بیماران چند ماه پس از بازگشت به وضعیت عادی عمل کنند.
آیا «انحراف چشم» با لیزیک برطرف می شود؟
این فوق تخصص قرنیه در پاسخ به این پرسش می گوید: بهترین روش درمان این بیماری عمل جراحی است. البته در بعضی اشخاص که انحراف چشم آنها با عینک اصلاح شده است امکان دارد در سن بالای 20 سال بتوان از عمل های لیزر استفاده کرد.
آیا عمل لیزر سبب «شب کوری» و «کوررنگی» می شود؟
این جراح چشم ارتباط میان «شب کوری» و «کوررنگی» با جراحی لیزر را رد می کند و می گوید: بیماری شب کوری (Night Blindness) و کوررنگی (Color Blindness) دو بیماری پرده چشم یا شبکیه هستند که جنبه ارثی دارند و عمل لیزر نمی تواند سبب ایجاد این گونه بیماری های چشم شود؛ البته باید بدانیم که در هفته های نخست بعد از این اعمال جراحی، مشکلاتی در دید شب به وجود می آید، مانند پخش نور (Glare) یا هاله دیدن در اطراف اشیاء نورانی (Halo Vision) که ارتباطی با این دو بیماری ندارد و به تدریج برطرف می شود.
عوارض احتمالی جراحی لیزیک چیست؟
حسن جراحی لیزیک چشم در این است که دید بیمار تقریبا بلافاصله بر می گردد، بیمار درد ندارد یا خیلی خفیف آن را حس می کند اما این شیوه درمانی عیوب انکساری، معایب و عوارضی هم دارد که دکتر رحمتی درباره آنها توضیحاتی می دهد.
وی می گوید: این عوارض ممکن است ضمن عمل، مدت کوتاهی بعد از جراحی یا چندین سال بعد از عمل ایجاد شوند. «عوارض ضمن عمل» معمولا در بیمارانی ایجاد می شود که در آنها لایه برداری صورت می گیرد و ممکن است یک سوراخ در لایه ای که بر می داریم ایجاد شود یا ضخامت این لایه در قسمت های مختلف، متفاوت باشد. همچنین اگر تراش لیزری در مرکز قرنیه نباشد، باعث ایجاد دوربینی، دیدن هاله و عدم وضوح تصاویر می شود که ممکن است این مشکلات حتی با زدن عینک و لنز هم از بین نرود.
ما اجازه نداریم هر چه دلمان می خواهد قرنیه را تراش دهیم و باید ضخامتی از قرنیه حفظ شود. بنابراین هر شماره ای را هم نمی توان لیزر کرد و پزشک باید بداند که آیا می تواند میزان لازم از ضخامت قرنیه را حفظ کند یا نه؛ زیرا اگر این ضخامت حفظ نشود، باعث قوز قرنیه می شود. در جراحی لیزر چشم انحنای قرنیه هم مهم است که به وسیله دستگاه های خاص و از سوی چشم پزشک تعیین می شود.
علاوه بر این باید اطمینان حاصل شود فشار چشم طبیعی است و قرنیه، عدسی و شبکیه بیماری دیگری ندارند. بیمار سابقه جراحی چشمی دیگری هم نداشته باشد و قدرت تولید اشک بیمار هم باید خوب باشد؛ زیرا یکی از عارضه های جراحی لیزر، خشکی چشم است. بنابراین متخصصان قبل از عمل میزان اشک چشم را اندازه گیری می کنند. اگر مقدار اشک خیلی کم باشد باید ابتدا خشکی چشم برطرف شود زیرا این عمل خشکی چشم ایجاد می کند.
به گفته این چشم پزشک، درد ترس از نور، کاهش دید در چشمی که پس از عمل رو به بهبود بوده است ولی چند روز بعد سیر بهبود آن متوقف شده و رو به وخامت گذاشته است، باید جدی گرفته شود و در اولین فرصت به پزشک مراجعه کرد. البته همه این عوارض در مجموع تنها در کمتر از یک درصد موارد ایجاد می شود و نباید در افرادی که قرار است جراحی شوند از این نظر نگرانی زیادی وجود داشته باشد.
احتیاط برای رانندگی در شب پس از انجام عمل
این چشم پزشک همچنین با اشاره به این که عمل لیزر قرنیه سرپایی و در زمان بسیار کوتاهی انجام می شود و حدود چند ثانیه به ازای هر نمره ضعیفی چشم به طول می انجامد، می افزاید: بیمار پس از استراحت چند روزه می تواند به طور طبیعی به زندگی عادی خود بازگردد. البته پخش نور و سایه دار دیدن تصاویر از جمله عوارض این جراحی هستند، بنابراین لازم است این افراد هنگام رانندگی شبانه به مدت سه هفته احتیاط کنند چون تابش نور خودروهای روبرو موجب پخش شدن آن در سطح قرنیه و نورانی دیدن اجسام می شود.
آیا در صورت بازگشت شماره چشم می توان دوباره جراحی کرد؟
نگرانی از بازگشت شماره چشم همواره در بسیاری از افرادی که جراحی لیزر انجام داده اند وجود دارد. دکتر رحمتی با بیان این که نتیجه عمل لیزیک به شماره چشم بستگی دارد، می افزاید: در افراد نزدیک بین با توجه به درخواست بیمار، حداکثر شماره های 8 تا 12 را توصیه به عمل می کنیم اما در افراد دوربین و آستیگماتیسم شماره های بالاتر از 4 کاندیدای مناسبی برای عمل نیستند زیرا در این حالت احتمال برگشت چشم به حالت اولیه و افت دید بسیار زیاد است. البته معمولا عمل لیزیک برگشت پذیر نیست ولی در سن ابتلا به پیرچشمی برای مطالعه نیاز به عینک وجود دارد.
این فوق تخصص قرنیه، شانس جراحی مجدد لیزیک را این گونه توضیح می دهد: باید بگویم که بعضی از افراد دارای مشکل نزدیک بینی پیش رونده هستند و شماره چشم شان در حال تغییر است. کسانی که دچار نزدیک بینی پیش رونده هستند در ته چشم شان علائم نازک شدگی دیده می شود و اگر دقت کنیم می بینیم که نمره چشم شان هر سال بالا می رود. در مورد این افراد عمل جراحی لیزیک بی فایده است. البته گاهی اوقات پس از عمل لیزیک اگر نمره چشم بیمار دوباره تغییر کرد و بالا رفت می توان آن را دوباره عمل کرد به شرط آن که ذخیره کافی در چشم برای عمل جراحی بعدی (از نظر ضخامت قرنیه) وجود داشته باشد.
اما در مجموع احتمال بازگشت شماره چشم بعد از لیزیک بستگی به عوامل متعددی مثل مدت ثابت بودن شماره چشم قبل از عمل، سن بیمار و میزان عیب انکساری اصلاح شده و میزان آستیگماتیسم قبل از عمل دارد.
چه نکاتی را باید قبل و بعد از عمل جراحی لیزر رعایت کنیم؟
- این یک واقعیت است که در موفقیت یا شکست هر عمل جراحی و طول درمان، علاوه بر دانش و مهارت پزشک و ...، بیمار نیز با رعایت توصیه ها و مصرف منظم داروها نقش تعیین کننده ای دارد.
دکتر رحمتی این نقش را در جراحی چشم پررنگ تر می خواند و می گوید: مراقبت های بهداشتی پس از جراحی لیزیک از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است به طوری که توجه نکردن به مسائل بهداشتی در روزهای اولیه پس از جراحی یکی از مهم ترین دلایل شکست جراحی است.
وی برخی نکاتی را که بیمار باید قبل و بعد از عمل جراحی لیزر چشم رعایت کند این گونه بر می شمارد: بهتر است چند روز قبل از عمل روزی دو مرتبه با شامپو بچه رقیق شده در آب، لبه های پلک و مژه ها شستشو شود. یک نکته مهم برای افرادی که قبل از عمل از لنز تماسی نرم استفاده می کردند این است که دو هفته قبل از عمل نباید از لنز استفاده کنند زیرا ممکن است نتیجه عمل را تغییر دهد. همچنین استفاده از مواد آرایشی و عطر و ادکلن باید از چند روز قبل از عمل متوقف شود و حداقل دو هفته بعد از عمل نیز نباید از آنها استفاده کرد.
بیمار بعد از جراحی نیز باید از مالش، خارش و تحریک چشم خودداری کند، تا سه روز حمام نکند و سر و صورت خود را نشوید. استفاده از قطره های تجویزی پزشک طبق دستور پزشک و پرهیز از آرایش چشم نیز توصیه می شود.
استفاده از عینک آفتابی پس از عمل
این چشم پزشک و فوق تخصص قرنیه با بیان این که بیماران باید پس از عمل از عینک آفتابی استفاده کنند تا هم چشم شان را دستکاری نکنند و هم نور آفتاب چشم آنها را اذیت نکند، می افزاید: امروزه توصیه می شود به خاطر اثرات اشعه ماوراء بنفش روی استرومای قرنیه که در حال شکل گیری مجدد است، حداقل تا 3 ماه از روبرو شدن با نور مستقیم خورشید و منابع دیگر اشعه ماوراء بنفش به خصوص در فصول گرم خودداری شود ولی استفاده از عینک آفتابی در محیط های سربسته مثل منزل و محیط کار تنها در هفته اول بعد از عمل توصیه می شود.
چه مدت طول می کشد تا پس از عمل به دید نهایی و مورد انتظار برسیم؟
- معمولا دید پس از عمل در روز اول خیلی خوب است و در روزهای بعد مقداری کاهش می یابد ولی به تدریج با منظم شدن لایه های اپیتلیوم قرنیه، دید روز به روز شفاف تر می شود و از دو هفته تا سه ماه پس از عمل به حد مورد انتظار می رسد. بدیهی است استفاده به موقع از قطره های تجویز شده در تسریع بهبود دید و تثبیت آن نقش بسزایی ایفا می کند. البته دید نزدیک ممکن است تا یک ماه پس از عمل تار باشد که به تدریج بهبود می یابد.
چند روز پس از عمل می توانیم با مانیتور و کامپیوتر کار کنیم؟
این جراح چشم در مورد تماشای تلویزیون، مطالعه و کار با کامپیوتر در این افراد هم می گوید از هفته دوم افراد می توانند این کارها را انجام دهند ولی در چند روز اول ممکن است بیماران دچار خستگی چشم شوند. بنابراین بهتر است تا زمانی که چشم کاملا آرام نشده از انجام کارهای طولانی مدت و ظریف چشمی پرهیز کنیم.
آیا می توان بعد از عمل، لنزهای تماسی رنگی و معمولی استفاده کرد؟
وی در مورد استفاده از لنزهای رنگی پس از عمل لیزیک یا لازک نیز می گوید: استفاده از لنزهای رنگی ممنوع نیست اما بهتر است استفاده از آن به چند ماه بعد از عمل موکول شود و همچنین بیشتر از چند ساعت نباشد تا خطر عفونت، چشم را تهدید نکند.
آیا می توانیم پس از عمل ورزش کنیم؟
به گفته دکتر رحمتی، انجام فعالیت های ورزشی به شرطی که به چشم فشار و ضربه ای وارد نشود از هفته دوم بعد از عمل منعی ندارد ولی در مورد شنا بهتر است حداقل یک ماه صبر کرد.
امکان اصلاح گواهینامه رانندگی پس از جراحی لیزر!
این جراح و چشم پزشک این نوید را هم به رانندگان عینکی می دهد که در صورت داشتن شرایط عمومی با جراحی های لیزر می توانند عیوب انکساری چشم را اصلاح و برای تعویض گواهینامه خود اقدام کنند تا در گواهینامه شان عنوان «رانندگی با عینک» حذف شود.
آدم های پر توقع سراغ لیزیک نروند!
دکتر رحمتی با تاکید بر این که انتظار و توقع ما از جراحی لیزر چشم باید منطقی باشد، خاطرنشان می کند: اصولا جراحی لیزیک یک عمل غیر ضروری روی ضروری ترین عضو بدن یعنی چشم محسوب می شود، بنابراین انتظار و توقع بیمار باید متناسب با آن چیزی باشد که بعد از جراحی به دست می آورد. اگر بیمار توقع دست نیافتنی از این نوع جراحی ها داشته باشد، بهتر است اصلا کاندیدای عمل نشود.
چرا بیشتر چشم پزشکان عینک می زنند؟
این پرسش شاید در ذهن شما هم مطرح است که چرا بیشتر چشم پزشکان عینک می زنند و زیر بار جراحی لیزر نمی روند؛ دکتر رحمتی در پاسخ به این پرسش دو علت را مطرح می کند و می گوید: همان طور که گفته شد جراحی لیزر، یک جراحی انتخابی زیبایی چشم محسوب می شود و حیاتی نیست به همین دلیل نیز متخصصان قبل از جراحی لیزر، عوارض احتمالی آن را مطرح می کنند تا بیمار آگاهانه تصمیم بگیرد. بر این اساس چشم پزشکان نیز همانند سایر افرادی که عیوب انکساری دارند، مختارند این عمل را انتخاب کنند یا نکنند. دلیل دیگر این است که بیشتر چشم پزشکان از نظر محدوده سنی معمولا مبتلا به «پیرچشمی» هستند و جراحی لیزر تاثیری در درمان این عارضه ندارد.
چرا تب جراحی لیزری چشم در جامعه بالا رفته است؟
این فوق تخصص جراحی قرنیه و لیزر چشم به این پرسش که به چه دلایلی در چند سال اخیر اعمال جراحی انتخابی بین تمامی رشته های جراحی مطرح شده است، اینگونه پاسخ می دهد: بهبود کیفیت و ایمنی روش های نوین لیزر درمانی از یک سو و افزایش علم و آگاهی چشم پزشکان نسبت به روش ها و عوارض انواع جراحی های عیوب انکساری و ارائه نتایج بهتر و دقیق تر نسبت به قبل از سوی دیگر همراه با گسترش اطلاعات و آگاهی بیماران موجب شده داوطلبان این گونه جراحی ها آگاهانه تر از گذشته تقاضای خود را بیان کنند به طوری که بیش از 95 درصد افرادی که تحت عمل لیزیک و لازک قرار می گیرند از این عمل رضایت دارند و تقریبا 100 درصد این افراد نیز این عمل را به دوستان و آشنایان خود توصیه می کنند.