اگر فرد در شرایطی فوت کند که هنوز افرادی تحت تکفل او قرار داشته باشند، استفاده از بیمه‌نامه‌ی عمر می‌تواند تفاوت زیادی در زندگی بازماندگان وی ایجاد کند و عزیزان او، دیگر نیازی به تقلا برای تأمین مخارج زندگی نخواهند داشت، چرا که از نظر مالی تأمین هستند. ولی با وجود این مزیت مهم، بسیاری از ما فاقد هر گونه پوشش بیمه عمر هستیم، در حالی‌که همگی در برابر حوادث و بیماری‌های سخت، بسیار آسیب‌پذیریم. شاید بتوان گفت که بیمه عمر، مهم‌ترین محصول مالی است که در تمام عمر خود خریداری می‌کنیم. در این مقاله توضیح می‌دهیم که بیمه عمر چیست، انواع مختلف آن را شرح می‌دهیم و شرایط هر کدام را بیان می‌کنیم تا بتوانید با آگاهی بیشتری بیمه عمر مناسب‌تان را انتخاب کنید.
بیمه عمر چیست
چندان عجیب نیست که بسیاری از ما توجهی به مسئله‌ی بیمه عمر نداریم. به هر حال اغلب ما در زندگی روزمره‌ی خود، دچار نگرانی‌های مالیِ فراوانی هستیم و به اینکه پس از مرگ‌مان چه اتفاقی برای عزیزان‌مان خواهد افتاد، فکر نمی‌کنیم. بسیاری از ما علاقه‌ای نداریم که به مرگ فکر کنیم! ولی اگر به این مسئله فکر نکنید که عزیزان‌تان، بدون درآمد شما چه خواهند کرد، در نهایت آنها را در حالی ترک خواهید کرد که از نظر مالی در شرایط دشواری قرار دارند، آن هم در زمانی که بدون وجود مشکلات مالی هم، با دورانی پُر استرس و از لحاظ عاطفی دشوار، روبه‌رو خواهند بود.
حتی اگر شاغل نیستید (به عنوان مثال پدر یا مادری که در خانه می‌ماند و کارهای خانه را انجام می‌دهد) باز هم پوشش بیمه برای شما مفید خواهد بود، زیرا احتمالا مراقبت از بچه‌ها و انجام سایر کارهای خانه در زمان نبود شما، هزینه‌هایی را به خانواده تحمیل خواهد کرد.
به دلیل متعدد بودن بیمه‌نامه عمر، بهتر است دقیقا طرح‌ها را بشناسید و سپس اقدام به خرید طرح بیمه‌ی مناسب برای خود کنید. در ادامه شرح می‌دهیم که انواع گوناگون طرح‌های بیمه چگونه عمل می‌کنند تا بتوانید تصمیم بگیرید که کدام یک از انواع بیمه برای شما مناسب‌تر است.
بیمه‌ی مدت‌دار (term insurance)
در بیمه‌ی مدت‌دار، زمانی مبلغ بیمه پرداخت می‌شود که بیمه‌گزار، پیش از پایان دوره‌ی زمانی معینی فوت کند. بیشتر بیمهنامهها زمانی بین ۱۰ تا ۲۵ سال دارند، ولی شما می‌توانید طول این دوره را مشخص کنید. اگر فرد در طول دوره‌ی تعیین شده فوت کند، بیمه مبلغ مورد توافق اولیه را (که به آن، پوشش یا مستمری می‌گویند) می‌پردازد. بعضی از بیمه‌ها در شرایطی که فرد به یک بیماری لاعلاج مبتلا باشد (در آستانه‌ی مرگ باشد) نیز، مبلغ مورد توافق را به او می‌پردازند.
اگر فرد مدت نسبتا کوتاهی پس از خرید پوشش بیمه فوت کند، ممکن است که شرکت بیمه پولی به او نپردازد؛ بنابراین همیشه پیش از خرید، تمام موارد و شرایط بیمه‌نامه را با دقت مطالعه کنید. اگر فرد بیمه‌گزار، بیش از دوره‌ی تعیین شده در بیمه‌نامه عمر کند، پوشش بیمه به پایان می‌رسد و هیچ سرمایه‌گذاری یا بازگشت حق بیمه‌ای وجود نخواهد داشت.
انواع گوناگون بیمه‌ی مدت‌دار
سه نوع اصلی بیمه‌نامه‌ی مدت‌دار عبارتند از:
۱. در بیمه‌ی مدت‌دار با پوشش ثابت، مبلغ پوشش بیمه در آخرین سال پوشش بیمه با نخستین سال آن برابر است.
۲. در بیمه با پوشش نزولی، مبلغ پرداختی بالقوه در طول دوره کاهش می‌یابد. این نوع از پوشش بیمه، اغلب به عنوان پشتوانه‌ای برای بازپرداخت وام‌ها انتخاب می‌شود و در آن پوشش بیمه، همراه با بدهی‌های معوقه‌ی وام کاهش می‌یابد. هزینه‌ی این نوع بیمه، کمتر از پوشش بیمه‌ی مدت‌دار ثابت است.
اغلب ارائه‌دهندگان وام، سعی می‌کنند تا بیمه عمر را در همان زمانی به شما بفروشند که برای وام درخواست می‌دهید، ولی همیشه باید پیش از خرید بیمه، از سایر ارائه‌دهندگان مظنه‌ی قیمت بگیرید تا مطمئن شوید که بهترین معامله‌ی ممکن را انجام می‌دهید.
۳. در بیمه با پوشش صعودی، هرگونه مبلغ پرداختی توسط بیمه، در طول زمان افزایش می‌یابد تا با افزایش هزینه‌های زندگی، همگام باشد. در این نوع بیمه، یا مبلغ پرداختی به میزان ثابتی در هر سال افزایش می‌یابد (مثلا ۵ درصد) یا میزان افزایش، بر اساس مقیاس سنجش شاخص تورم تعیین می‌شود. از آنجا که میزان پوشش بیمه در طول زمان افزایش می‌یابد، حق بیمه در این نوع از بیمه، گران‌تر از پوشش بیمه‌های ثابت یا نزولی است.
طول دوره‌ی زمانی مورد نیاز برای پوشش بیمه عمر
برای پاسخ به این پرسش که طول دوره‌ی زمانی مورد نیاز برای پوشش بیمه عمر چقدر باشد، عوامل فراوانی وجود دارد که باید در نظر گرفته شود. ابتدا به تمام بدهی‌ها و وام‌های دریافتی خود فکر کنید. این بدهی‌ها باید پس از فوت شما پرداخت شوند؛ بنابراین به شرایط فعلی بازپرداخت بدهی‌های خود نگاهی بیندازید.
برای نمونه، اگر وامی گرفته‌اید که باید تا ۱۸ سال دیگر اقساط آن را بپردازید، می‌توانید پوشش بیمه‌ای را فقط برای این دوره‌ی ۱۸ ساله انتخاب کنید تا مطمئن شوید که این وام پس از فوت شما، به‌طور کامل بازپرداخت می‌شود. شاید قصد داشته باشید که پوشش بیمه‌ای را برای مدت زمانی طولانی‌تر از این ۱۸ سال انتخاب کنید تا پس از مرگ و پس از بازپرداخت کامل وام، مبلغی را نیز برای افراد تحت تکفل خود بگذارید.
تأمین مالی هریک از افراد تحت تکفل شما پس از مرگ‌تان نیز اهمیت زیادی دارد. برای نمونه، اگر فرزندان کوچکی دارید، بهتر است پوشش بیمه‌ای را انتخاب کنید که تا زمانی که آنها از نظر مالی مستقل شوند، ادامه می‌یابد.
مبلغ مورد نیاز در پوشش بیمه عمر
در زمان تصمیم‌گیری در مورد مبلغ و میزان پوشش بیمه‌ای مورد نیاز خود، باید تمام بدهی‌هایی را که باید بازپرداخت شود و همچنین مبلغی که همسر و فرزندان شما برای زندگی پس از شما نیاز دارند، در نظر بگیرید. زمانی که تعیین کردید آنها پس از فوت شما به چه نوعی از حمایت مالی نیاز دارند، باید به این مسئله نیز توجه کنید که آیا در حال حاضر هیچ‌گونه پوشش بیمه عمری دارید یا خیر. بعضی از کارفرمایان، برای کارکنان خود بیمه‌ای را که سرمایه‌ی «مرگ در زمان خدمت» نامیده می‌شود، در نظر می‌گیرند. این بیمه در صورت مرگ شما، مبلغی را به بازماندگان شما می‌پردازد. معمولا ارزش این مبلغ، چندان بالا نیست و حدودا چند برابر حقوق ماهیانه‌ی شماست، ولی ارزش بررسی کردن قراردادتان را دارد تا بدانید که دقیقا از چه میزان پوشش بیمه‌ای برخوردار هستید. اگر بدهی‌های کمی داشته باشید یا افراد کمی تحت تکفل شما باشند، ممکن است که همین مبلغ، پوشش بیمه‌ای کافی را برای شما فراهم کند، در غیر این صورت، می‌توانید آن را با پوشش بیمه‌ای دیگری تکمیل کنید.
همچنین در نظر داشته باشید که اگر شغل خود را تغییر دهید، ممکن است که کارفرمای جدید شما همان سطح از پوشش بیمه‌ای را به شما ارائه ندهد و بنابراین شاید ترجیح بدهید که بیمه‌نامه‌ی عمری برای خود داشته باشید تا از پشتیبانی مالی مداومی برخوردار شوید.
به یاد داشته باشید که هر چه سن شما در زمان خرید بیمه، بالاتر باشد، پوشش بیمه‌ای شما نیز گران‌تر خواهد بود. بنابراین انتخاب پوشش بیمه‌ای را به مراحل بعدی زندگی موکول نکنید، زیرا ممکن است که حق بیمه‌های لازم برای مبلغ پوشش بیمه‌ای مورد نیاز شما، به اندازه‌ای بالا برود که دیگر توان پرداخت آن را نداشته باشید.
میزان هزینه‌ی بیمه عمر
قیمت بیمه عمر در طول چند سال گذشته به میزان قابل توجهی کاهش یافته است، پس حق بیمه‌ها نباید آن‌قدر بالا باشند که حساب بانکی‌تان را خالی کنند! اگر بیمه‌نامه‌ای دارید که چند سال پیش آن را خریداری کرده‌اید، احتمالا می‌توانید پوشش بیمه‌ای را با قیمت پایین‌تری بیابید، با وجود اینکه اکنون سن شما بالاتر رفته است. بهتر است که مظنه‌های قیمت را مقایسه کنید تا متوجه شوید که آیا می‌توانید معامله‌ی بهتری انجام دهید یا خیر. ولی تا زمانی که پوشش بیمه‌ی دیگری نگرفته‌اید، بیمه‌نامه‌ی فعلی خود را لغو نکنید.
عوامل فراوانی وجود دارد که بر میزان حق بیمه، تأثیر می‌گذارند. شرکت‌های بیمه به سن، وضعیت سلامتی و اشتغال شما توجه می‌کنند. برای نمونه، اگر کارتان بسیار فیزیکی یا خطرناک باشد، باید حق بیمه‌های بالاتری بپردازید، در عین حال اگر شغل شما اداری است و باید تمام روز پشت میز بنشینید، حق بیمه‌های کمتری پرداخت خواهید کرد. به همین ترتیب، اگر همیشه در اوج سلامتی بوده‌اید، حق بیمه‌های شما بسیار کمتر از زمانی خواهد بود که در مقطعی از زندگی به بیماری سخت و جدی دچار شده باشید، زیرا امید به زندگی افراد سالم، بالاتر در نظر گرفته می‌شود.
همچنین اگر فردی غیرسیگاری باشید، مبلغ حق بیمه‌ی کمتری می‌پردازید. ولی تصور نکنید که می‌توانید به‌طور موقت سیگار را ترک کنید و از پوشش بیمه‌ی افراد غیرسیگاری برخوردار شوید. شما باید مصرف محصولات نیکوتین‌دار، از جمله سیگارهای الکترونیکی را به مدت حداقل ۱۲ ماه ترک کرده باشید و هیچ‌گونه محصول جایگزین نیکوتینی را مصرف نکنید تا به عنوان فردی غیرسیگاری در نظر گرفته شوید. اگر در حال حاضر، از پوشش بیمه عمر برخوردار هستید و سیگار را ترک کرده‌اید، این مسئله را به شرکت بیمه‌ی خود اطلاع دهید، زیرا شاید آنها بتوانند حق بیمه‌ی شما را کاهش دهند.
حق بیمه‌های تضمین‌شده یا قابل تجدیدنظر
در زمان خرید پوشش بیمه باید توجه کنید که آیا حق بیمه‌های شما «قابل تجدیدنظر» هستند یا «تضمین‌شده». اگر حق بیمه تضمین‌شده باشد به این معناست که در طول زمان، تغییر نخواهد کرد و این مسئله در زمان مشخص کردن میزان بودجه و هزینه‌ها، به شما اطمینان می‌دهد. ولی اگر حق بیمه‌های قابل تجدیدنظر را انتخاب کنید، ممکن است که حق بیمه با گذشت زمان تغییر کند و با تغییر شرایط شما، افزایش یابد. معمولا حق بیمه‌های تضمین‌شده در ابتدا گران‌تر هستند ولی این نوع بیمهنامهها، در بلندمدت مقرون به صرفه‌تر خواهند بود، زیرا حق بیمه با گذشت زمان افزایش نمی‌یابد.
صداقت، بهترین سیاست
هرگز وسوسه نشوید که در زمان درخواست برای پوشش بیمه عمر (برای کاهش مبلغ حق بیمه‌های خود) حقایق را بیان نکنید. برای نمونه، اگر در گذشته دچار بیماری سختی شده‌اید، یا در حال حاضر تحت درمان‌های پزشکی قرار دارید یا سیگاری هستید، باید این مسائل را در زمان درخواست پوشش بیمه اعلام کنید. درست است که با بیان حقیقت، حق بیمه‌ی شما افزایش می‌یابد، ولی اگر صادق نباشید و بیمه‌گر پس از مرگ شما متوجه شود که حقیقت را بیان نکرده‌اید، بیمه‌نامه‌ی شما باطل خواهد شد در نتیجه، هیچ مبلغی به بازماندگان‌تان پرداخت نمی‌شود.
بیمه عمر انفرادی یا مشترک
معمولا زوج‌ها فکر می‌کنند که بیمه عمر مشترک بهتر است، ولی این تصور همیشه درست نیست. اختلاف قیمت بیمه‌نامه‌ی مشترک با دو بیمه‌نامه‌ی عمر انفرادی قابل‌توجه نیست. ولی مسئله‌ی مهم این است که در بیمه عمر مشترک، فقط یک‌بار و در زمان مرگ نخستین نفر از زوجین، مبلغ بیمه پرداخت می‌شود و نفر دوم بدون پوشش بیمه باقی می‌ماند. از آنجا که به احتمال زیاد نفر دوم در این زمان سن بالایی خواهد داشت، هزینه‌ی خرید بیمه عمر جدید برای او بالاتر خواهد بود.
با خرید دو بیمه‌نامه‌ی عمر انفرادی، از آزادی عمل و انتخاب بیشتری برخوردار خواهید بود. ممکن است که هر یک از زوجین بخواهند که خود را برای مبالغ متفاوتی (بسته به درآمدی که دارند) بیمه کنند یا شاید بخواهند پوشش بیمه‌ای برای دوره‌های زمانی متفاوتی را خریداری کنند.
انواع دیگر بیمه عمر
اگرچه تاکنون بیمه‌ی عمر مدت‌دار محبوب‌ترین شکل بیمه عمر بوده است، انواع دیگری از بیمه عمر نیز وجود دارد که در صورت ایجاد بدترین حالت، حمایت مالی لازم را برای افراد تحت تکفل شما فراهم می‌کند.
مستمری خانواده
در بیمه‌ی مدت‌دار استاندارد، مبلغی مقطوع پرداخت می‌شود که در زمان بحران مالی بسیار مفید است، ولی در این صورت باید پس از تسویه‌ی بدهی‌های ضروری و سایر تعهدات مالی، در مورد چگونگی مدیریت باقی‌مانده این پول تصمیم‌گیری کنید.
بعضی از خانواده‌ها داشتن درآمدی منظم پس از مرگ نان‌آور خانواده را ترجیح می‌دهند. در این صورت، می‌توان از بیمه‌نامه‌ی مستمری خانواده استفاده کرد. این نوع بیمه‌نامه، درآمدی معاف از مالیات و ماهیانه را فراهم می‌کند که تا زمان پایان دوره‌ی مورد توافق در بیمه‌نامه، پرداخت می‌شود. حتی می‌توانید تعیین کنید که مستمری پرداختی ماهیانه در طول دوره‌ی تعیین شده، درست مانند افزایش حقوق‌ها، اضافه شود تا افزایش هزینه‌های زندگی در طول دوره نیز در آن دیده شده باشد.
بزرگ‌ترین اشکال این نوع پوشش بیمه، قطع شدن درآمد ماهیانه در زمانی است که دوره‌ی بیمه‌نامه به پایان می‌رسد. برای نمونه، اگر دوره‌ی تعیین شده در بیمه‌نامه‌ی شما ۲۵ سال باشد، ولی ۲ سال پیش از انقضای بیمه‌نامه فوت کنید، افراد تحت تکفل شما فقط درآمدی را برای ۲ سال آخر دریافت خواهند کرد.
پوشش بیمه‌ی تمام عمر
اگر نمی‌خواهید بیمه عمر شما دوره‌ی زمانی معینی داشته باشد و آن را برای تمام عمر در نظر دارید، یکی از گزینه‌های موجود، استفاده از بیمه‌نامه‌ی تمام عمر است. در این نوع بیمه‌نامه، تاریخ پایانی وجود ندارد و باید تا زمان مرگ به پرداخت حق بیمه ادامه دهید و در زمان مرگ، مبلغ بیمه به افراد تحت تکفل شما پرداخت می‌شود (در برخی بیمهنامهها، حق بیمه باید تا وقتی که به سن بالایی (مثلا ۸۵ سال) برسید، پرداخت شود).
از آنجا که پرداخت مبلغ بیمه قطعی است، این نوع پوشش بیمه‌ای بسیار گران‌تر از بیمه‌ی مدت‌دار خواهد بود. چگونگی کار این پوشش بیمه نیز پیچیده‌تر است، زیرا بعضی از حق بیمه‌های شما به صندوق‌های سرمایه‌گذاری انتقال می‌یابد و بعضی دیگر برای خرید پوشش بیمه عمر هزینه می‌شود. یعنی مبلغی که افراد تحت تکفل پس از مرگ شما دریافت خواهند کرد، بسته به چگونگی انجام سرمایه‌گذاری با حق بیمه‌های دریافتی از شما، متفاوت خواهد بود.
به دلیل نحوه‌ی طراحی بیمه‌ی تمام عمر، این بیمه مرگ غیرمنتظره و پیش از موعد فرد را شامل نمی‌شود و اغلب برای نیازهای پیچیده‌ی مالی و برنامه‌ریزی مالیاتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
می‌توان بعضی از بیمه‌نامه‌های مدت‌دار را به بیمه‌نامه‌ی تمام عمر تبدیل کرد که به آنها، بیمه‌ی مدت‌دارِ قابل تبدیل گفته می‌شود. حق بیمه در این نوع از بیمهنامهها، بالاتر از بیمه‌نامه‌های مدت‌دارِ معمولی است و زمانی که بیمه‌نامه مدت‌دار به بیمه‌نامه‌ی تمام عمر تبدیل شود، حق بیمه نیز افزایش می‌یابد.
بیمه عمر برای افراد بالای ۵۰ سال
در این نوع از بیمه عمر، هر فردی که بیش از ۵۰ سال سن داشته باشد، پذیرفته می‌شود و نیازی به معاینات پزشکی ندارد، حتی اگر فرد در گذشته مشکلات سلامتی داشته یا در حال حاضر دچار بیماری باشد. ولی معمولا بیمهنامهها محدودیتی برای حداکثر سن دارند که معمولا ۷۵ یا در بعضی موارد، ۸۰ یا ۸۵ سال است و ممکن است که درخواست برای دریافت مبلغ بیمه، تنها پس از دوره‌ی زمانی معینی (مانند ۱۲ یا ۲۴ ماه) قابل رسیدگی باشد. در صورت مرگ فرد پیش از پایان این دوره، حق بیمه‌های دریافتی به اموال و دارایی‌های فرد بازگردانده می‌شود.
در بیمه عمر برای افراد بالای ۵۰ سال، پوشش بیمه به شکل مشابهی با بیمه‌ی تمام عمر عمل می‌کند، زیرا در این نوع بیمه نیز هیچ تاریخ پایانی وجود ندارد و شرکت بیمه در هر زمانی که بیمه‌گزار فوت کند، مبلغ بیمه را پرداخت خواهد کرد. حق بیمه‌ها به طور معمول نسبتا ارزان هستند، ولی سطح پوشش بیمه‌ی ارائه شده نیز نسبتا پایین است و معمولا مبلغ اندکی را شامل می‌شود. به همین دلیل بسیاری از افراد از این نوع پوشش بیمه برای تأمین هزینه‌های مراسم تشییع جنازه‌ی خود استفاده می‌کنند.
بزرگ‌ترین اِشکال این نوع طرح بیمه این است که احتمالا مجبور می‌شوید برای مدتی طولانی حق بیمه پرداخت کنید. اگر این بیمه‌نامه را در زمانی که نسبتا جوان هستید انتخاب کنید، این احتمال وجود دارد که مبلغ بسیار بیشتری را نسبت به مبلغی که در زمان مرگ شما پرداخت می‌شود، بپردازید. بعضی از ارائه‌دهندگان خدمات بیمه به شما اجازه می‌دهند تا زمانی که به سن خاصی می‌رسید (اغلب ۹۰ یا ۹۵) پرداخت حق بیمه را متوقف کنید، ولی اگر پرداخت حق بیمه را پیش از سن تعیین شده قطع کنید، بیمه‌نامه مشمول مرور زمان شده و بازماندگان شما هیچ مبلغی را دریافت نخواهند کرد.
استفاده از بیمه برای بیماری‌های سخت
بسیاری از افراد، بیمه‌ی بیماری‌های سخت را همراه با پوشش بیمه‌ای عمر انتخاب می‌کنند. در بیمه‌ی بیماری‌های سخت، مبلغی مقطوع و معاف از مالیات، در صورتی به شما پرداخت می‌شود که تشخیص داده شود شما مبتلا به بیماری سختی مانند سرطان، سکته‌ی مغزی یا حمله‌ی قلبی شده‌اید یا اگر پس از حادثه‌ای ناتوان شده باشید.
شما می‌توانید از مبلغ پرداختی برای هر کاری استفاده کنید، مثلا برای بازپرداخت وام یا پرداخت هزینه‌های معالجات پزشکی در بیمارستان خصوصی، بازسازی یا تعمیر خانه یا پرداخت هزینه‌های گذراندن تعطیلات در دوران نقاهت. به عبارت دیگر، مجبور نیستید که برای چگونگی خرج کردن این پول به کسی توضیح بدهید.
بر اساس آمار، یک نفر از هر ۵ مرد و یک نفر از هر ۶ زن، در دوره‌ای از زندگی خود به بیماری سختی مبتلا می‌شود.
اگرچه تمام بیمه‌های بیماری‌های سخت، طیف وسیعی از شرایط اصلی را پوشش می‌دهند، اما بعضی از آنها جامع‌تر از سایر بیمه‌ها هستند. برای نمونه، به طور معمول بیمه‌های متداول، هزینه‌های ۳۰ تا ۴۰ بیماری را پرداخت می‌کنند در حالی‌که بعضی دیگر، هزینه‌های ۱۶۰ بیماری را متقبل می‌شوند.