قرار گرفتن قطعات چوب هاي رنگي در كنار هم به وجود آوردن طرحي مشخص را معرق مي گويند. گاه ديده مي شود كه در كنار چوب هاي رنگي از مصالحي چون عاج، صدف، فلزات و استخوان هم استفاده مي شود. به طور كلي معرق به دو گروه اصلي تقسيم مي گردد.
الف - معرق زمينه رنگ
اگر در هنر معرق، زمينه كار هم از چوب بريده شود، معرق زمينه چوب ناميده مي شود. در واقع طرح اصلي توسط زمينه ای از چوب احاطه مي شود. معرق زمينه چوب به روشهاي گوناگوني كار مي شود كه شامل معرق پازلي، معرق آجري، نازك بري در معرق منبت مي باشد.
ب - معرق زمينه پازلي :
با همان شيوه معرق چوب كار مي شود، فقط زمينه طرح يا كار را به قطعه هاي پازل مانند بريده، در كنار هم مي چسبانند و سپس باز هم براي مراحل تكميلي به كارگاه رنگ فرستاده مي شود.
معرق زمينه آجري : با همان شيوه معرق زمينه چوب كار مي شود، فقط تفاوت كار در اين است كه زمينه طرح به صورت آجري بريده و در كنار هم چيده مي شود. آنگاه مراحل تكميلي را به صورت رايج طي مي كنند.
نازك بري در معرق : در اين شيوه از معرق، ابتدا قطعات طرح مورد نظر معرق بريده مي شود. آنگاه به وسيله اره مويي معمولي برش هاي بسيار ظريف و نزديك به هم در تمامي قسمت هاي طرح داده مي شود، برش هايي كه به فاصله هاي ميليمتري در كنار هم داده مي شود. سپس چوبهاي شكل داده شده در كنار هم بر روي زمينه اي از تخته روكش شده و غالبا" بدون هيچ نوع تزئيني چسبانده مي شود.
معرق منبت : معرقي كه نقشهاي آن برجسته است معرق منبت گفته مي شود براي ساخت معرق منبت ابتدا همه قطعه ها را مانند معرق مي برند و بعد آنها رابه طور مجزا به شيوه منبت كاري ساخت و ساز نموده، كنار يكديگر جفت و جور مي كنند. در پايان قطعه را رويزير كار در محل مربوط نصب مي كنند.
ابزار كاري كه در كارگاه معرق به كار مي رود عبارتند از :
اره دست – اره چوب بر – اره فلز – پرس دستي ( پيچ دستي ) – پيشكار – تيزك – چكش – سوهان تخت – سوهان چوب ساب – كمان اره – رنده دستي- سنگ نفت – گازانبر – ليسه – ماشين پرداخت – مته دستي – ميخ
مواد اوليه :
براي معرق كاري، وجود انواع چوب با تنوع رنگي ضرورت دارد و در انتخاب چوب بايد مواردي چون استحكام و خشك بودن چوب و قابليت اره شدن و رنده شدن را در نظر گرفت. هم چنين از صدف، عاج ، فلزات در معرق استفاده مي شود.
مراحل اجراي يك طرح معرق :
تخته پشت كار را به اندازه طرح مورد نظر انتخاب كرده، به روي آن يك ورق از نايلون قرار مي دهند، انگاه طرح و نقشه مورد نظر را بر روي كاغذ آورده و به وسيله چسب مايع آن را بر روي تخته سه لايي مي چسبانند، پس از آن تكه هاي مختلف طرح با اره مويي بريده شده قطعات مختلف آن را به وسيله ميخ سايه بر روي تخته زمينه به طورموقت نصب مي كنند. آنگاه قطعات طرح را جداگانه بر روي چوب ها با رنگ هاي مورد نظر به وسيله همان ميخ سايه نصب كرده و روي چوب پيشكار قرار داده و به وسيله اره مويي دور طرح را روي تخته بريده و حال قطعه چوب بريده شده را در جاي خود مطابق نقشه روي تخته پيشكار به وسيله ميخ سايه موقتا" نصب مي كنند. بدين ترتيب با اين روش همه نقش هاي خرد شده را از رنگ هاي مختلف چوب، صدف و عاج تهيه و جايگزين مدل مي كنند. هنگامي كه تمام چوب هاي رنگي جايگزيني طرح اوليه شده، چسبي از سريشم و پودر امرا تهيه كرده و به وسيله انگشت سبابه روي تمام شيارهاي بين تكه هاي قرار مي دهند. به اين طريق تمام شيارهاي بين نقوش پر مي شود و قطعات به طور كامل به هم چسبيده و ثابت مي شود. دراين مرحله ميخ هاي سايه را از روي طرحها بر مي دارند و آنگاه نوبت به نايلوني مي رسد كه قبلا" در زير كار و روي تخته پشت كار قرار داده شده بود، آن را نيز برداشته و نقش هاي چسبيده شده را بر مي گردانند و پشت آنها را سمباده نرم مي زنند. در نتيجه چسب هايي كه از ميان شيارها به پشت كار نفوذ كرده، پاك مي شود. حال سطح تخته پشت كار را به وسيله كاردك به چسب گرم آغشته كرده، نقشه معرق شده را روي آن مي چسبانند و براي ثابت نگاه داشتن آن دو ميخ سنجاقي در بالا و پايين آن نصب مي كنند. در اين مرحله لايه اي از نايلون و قطعه اي از نمد يا پتوي ضخيم را روي نقشه معرق شده قرار داده تركيب فوق را در ميان دستگاه پرس گذاشته، تحت فشار مي دهند و بعد از گونيا كردن تابلو، اضلاع آن را رنده مي كنند. سطح تابلو رابه دليل متفاوت بودن ضخامت چوبهاي صنعتي، با ماشين سمباده مي سايند تا يكنواخت و صيقلي شود. حال محيط تابلو را به وسليه نوار چسب كاغذي به طريقي كه 2 يا 3 ميليمتر آن از سطح تابلو بالاتر قرار گيرد چسبانده مخلوط پلي استر آماده شده را به طور يكنواخت روي صفحه مورد نظر مي ريزند تا كاملا" سطح را بپوشاند. بعد از خشك شدن پلي استر به وسيله سمباده لرزان آن را مي سايند تا رنگ چوب از زير پلي استر ظاهر شود و مجددا" براي شفافيت بيشتر، قشري از پلي استر شفاف بر آن پاشيده و سمباده مي زنند. در پايان به وسيله دستگاه پرداخت و مواد جلا دهنده سطح كار را پرداخت مي كنند.
مختصري از كارگاه منبت و معرق
سابقه فعاليت كارگاه معرق ومنبت به سال 1309 مي رسد در ابتدا سرپرستي كارگاه را استاد احمد امامي به عهده داشتند. پس از ايشان اساتيد ديگري همچون علي امامي، آقايان ويزايي، گودرزي و عطا الله حاج غلامعلي سرپرستي كارگاه را به عهده داشتند. در طول اين مدت آثار بر جسته و چشم گيري ر كارگاه ساخته شد كه در نمايشگاههاي مختلف شركت داشته اند.
از سال 1370 استاد كمال مير طيبي سرپرست كارگاه مي باشند. از هنرمنداني كه دركارگاه فعاليت داشته اند عبارتند از :
پرويز زابلي- عباس شهميرزادي – حسين اعيان – عباس امين – قاسم شهريه – محمد علي شيرازي – حسن احيائي- شاپور گودرزي – اكبر حاج قاسمي – حسن خلج – اكبر سريري – مهدي طوسي – جمشيد پورگلي – منوچهر زنگنه – محمد حسن زاده خسرو ذوالقرانيان – جعفر سخواجه شيراني – حسن رضا هاشمي طاهري – فرانك امير كبيريان – مريم الياس زاده – رضوان انصاريون – گلاره خليليان – افسانه اسليمي- علي اصغر آبشاري – ريحانه زمان – داود ملايي اونجي – فاطمه مير طيبي .