مجله سیب سبز - ستاره محمد: شايد براي شما هم پيش آمده باشد كه بخواهيد از پزشكي وقت بگيريد اما مطمئن نباشيد دكتري راكه انتخاب كرده‌ايد مي‌تواند بيماري‌تان را درمان كند يا خير! براي مثال خيلي از افرادي كه فشار خون بالا دارند نمي‌دانند كه بايد به متخصص قلب و عروق مراجعه كنند يا متخصص داخلي يا فوق تخصص غدد و متابوليسم يا نفرولوژيست يا حتي پزشك عمومي!
البته درمان بعضي از بيماري‌ها بين تخصص‌هاي مختلف پزشكي مشترك است اما وقتي با سختي از متخصصي وقت مي‌گيريد و هفته‌ها براي ديدنش منتظر مي‌مانيد، شنيدن اين جمله كه «بايد شما را به يكي از همكارانم ارجاع دهم» قطعا آزار‌دهنده به نظر خواهد رسيد. اگر نمي‌خواهيد از اين به بعد چنين جمله‌اي را بشنويد و دوست داريد بدانيد هر تخصصي چه بيماري‌هايي را پوشش مي‌دهد، حتما اين مقاله را بخوانيد و به عنوان يك دايره‌المعارف براي خود نگه داريد.
متخصص داخلي چه وظايفي دارد؟
اين تخصص به تشخيص و درمان بيماري‌هاي داخلي مي‌پردازد كه ارگاني از بدن يا همه آن را درگير مي‌كنند. رشته داخلي در گذشته زير شاخه يا فوق تخصص نداشت و متخصصان داخلي همه نوع بيماري را ويزيت مي‌كردند اما امروزه اين رشته، فوق تخصص‌هاي متعددي دارد، از جمله:
فوق تخصص گوارش و كبد: اين پزشك به بررسي و درمان بيماري‌هاي دستگاه گوارش، كبد و پانكراس؛ آندوسكوپي؛ كولونوسكوپي و ... مي‌پردازد.
فوق تخصص خون و آنكولوژي: مطالعه خون و بافت‌هاي سازنده خون، تشخيص، درمان و انجام شيمي درماني براي افراد مبتلا به بيماري‌هاي خون و تومورهاي سرطاني برعهده اين پزشكان است.
فوق تخصص كليه (نفرولوژي): درمان و تشخيص بيماري‌هاي داخلي كليه و همچنين انجام و آماده‌سازي بيماران براي پيوند كليه و دياليز و نگهداري پيوند كليه از وظايف اين پزشكان است. براي تشخيص و درمان فشار خون نيز مي‌توانيد به اين متخصصان مراجعه كنيد.
فوق تخصص رماتولوژي: شناخت و درمان اختلالات مربوط به مفاصل و ساير بافت‌هاي همبند، عضلات، بيماري‌هاي رماتولوژي و پوكي استخوان برعهده اين پزشكان است.
فوق تخصص غدد: شناخت و درمان بيماري‌هاي غدد، تيروئيد، ديابت، چاقي، اختلالات چربي خون، اختلالات قائدگي و پرمویي، بيماري‌هاي متابوليك و ارثي، كوتاهي قد و اختلال رشد، كمبود وزن در كودكان، بلوغ زودرس و ديررس، بيماري‌هاي غدد جنسي و دستگاه تناسلي، بيماري‌هاي غدد هيپوفيز، تعيين جنسيت و ايهام تناسلي و بيماري‌هاي غدد فوق كليوي به اين گروه از پزشكان مربوط مي‌شود.
فوق تخصص قلب و عروق: درمان بيماري‌هاي قلب و عروق خوني، انجام آنژيوگرافي، اكو و نيز تعيين موارد لازم براي عمل جراحي قلب به اين گروه از پزشكان مرتبط است. عملكرد اين رشته كاملا همانند رشته تخصصي قلب و عروق است (متخصصين قلب و عروق) كه پس از دوره پزشكي عمومي به دست مي‌آيد. اين رشته فلوشيپ‌هاي متعددي مثل اكوكارديوگرافي (تصويربرداري از قلب با امواج صوتي)، اينترونشنال كارديولوژي (ترميم قلب و عروق از طريق كاتتر)، بيماري‌هاي مادرزادي قلب در بالغين، نارسايي قلب، پيس‌ميكر (دستگاه ضربان‌ساز قلب) و. . . . نيز دارد.
فوق تخصص ريه: بررسي و درمان اختلالات مربوط به شش‌ها و ساير اجزای دستگاه تنفسي برعهده اين پزشكان است.
فوق تخصص بيماري‌هاي عفوني و گرمسيري: تشخيص، درمان و پيشگيري از بيماري‌هاي عفوني، تب‌دار و واگيردار ناشي از ميكروارگانسيم‌ها (ميكروب‌ها، ويروس‌ها و...) به اين پزشكان مربوط مي‌شود. اين رشته تخصص مستقيم هم دارد (متخصص عفوني) كه پس از دوره پزشكي عمومي به دست مي‌آيد.
جراح عمومي متخصص است نه پزشك عمومي!
برخي از بيماران، تمايلي به مراجعه به جراحان عمومي ندارند و به اشتباه اين متخصصان را با پزشكان عمومي در يك رده قرار مي‌دهند. درحالي كه جراحي عمومي متخصصي است كه از جراحي‌هاي تيروئيد، كيسه صفرا، فتق‌ها، توده‌هاي زيرجلدي و سطحي، سرطان‌هاي دستگاه گوارش تا بيماري‌هاي سینه، بيماري‌هاي ناحيه مقعد مانند بواسير، شقاق مقعد و. . . درحيطه كاري او قرار مي‌گيرد. جراحي ساير قسمت‌ها نيز به رشته‌هاي فوق تخصصي يا فلوشيپي سپرده مي‌شود، از جمله:
فوق تخصص جراحي اطفال: جراحي‌هاي مادرزادي اطفال و نوزادان و ساير جراحي‌هاي اطفال برعهده اين پزشكان است.
فوق تخصص جراحي توراكس: جراحي اعضاي داخلي قفسه سينه به جز قلب بر عهده اين جراحان است.
فوق تخصص جراحي قلب و باي پس قلبي: جراحي دريچه‌هاي قلب و عروق بزرگ بر عهده جراحان قلب است.
فوق تخصص جراحي عروق محيطي و تروما: اين پزشكان به جراحي پيوند عروق، آسيب‌هاي فيزيكي، درمان واريس و. . . مي‌پردازند.
فوق تخصص جراحي پلاستيك، ترميمي و سوختگي: اين جراحان به ترميم بيماران سوختگي و نيز جراحي‌هاي زيبايي بيني، سینه، شكم و. . . مي‌پردازند. همچنين ساير اعمال ترميمي مانند ناهنجاري‌هاي مادرزادي صورت، شكاف كام و شكاف لب، تومورهاي سر و گردن و درمان صدمات دست و. . . بر عهده اين پزشكان است.
تخصص جراحي استخوان و مفاصل (ارتوپدي): اصلاح شكستگي‌ها و بيماري‌هاي مربوط به استخوان‌ها، ستون فقرات و مفاصل، دررفتگي‌ها، فلج‌هاي مادرزادي و اكتسابي، ترميم زردپي‌ها و اعصاب محيطي، درمان تومورهاي استخواني، كشيدگي و رگ به رگ شدن، پاره شدن تاندون‌ها و رباط‌ها، آسيب‌هاي ورزشي، آرتروز، ساييدگي مفصل و. . . به اين گروه از جراحان ارتباط دارد. اين تخصص خود به شاخه‌هاي فوق تخصصي مختلفي تقسيم مي‌شود از جمله ارتوپدي اطفال، جراحي تومورهاي استخواني و نسج نرم، جراحي دست، شانه و آرنج، زانو، لگن و مفصل ران، ستون فقرات، پا و مچ پا و. . . .
تخصص جراحي كليه و مجاري ادراري و تناسلي (اورولوژيست): بيماري‌هاي كليه و مجاري ادراري، عفونت‌هاي ادراري، انواع بي‌اختياري‌هاي ادراري، افتادگي مثانه و. . . نيز بيماري‌هاي مروبط به نازايي مردان به اين گروه از جراحان ارتباط دارد. به ياد داشته باشيد كه بيماري‌هاي كليه و مجاري ادراري اگرفقط نياز به درمان دارويي داشته باشند توسط متخصصان داخلي و نفرولوژي درمان مي‌شوند اما بيماري‌هايي كه نياز به جراحي دارند مانند سنگ‌هاي كليه، حالب و مثانه، تومورهاي سيستم ادراري و نيز پروستات به‌وسيله متخصصان ارولوژي درمان مي‌شوند.
تخصص جراحي مغز و اعصاب: جراحي‌هاي مغز و نخاع، درمان ضربه‌هاي مغزي و تومورهاي مغز و نخاع، ديسك‌هاي كمر و اختلالات ستون فقرات به اين گروه از جراحان ارتباط دارد. به ياد داشته باشيد كه جراحي مغز و اعصاب با تخصص مغز و اعصاب (نورولوژيست) متفاوت است. بنابراين براي درمان بيماري‌هايي كه در حيطه جراحي نيست مانند بيماري‌ام اس، سكته مغزي يا تشنج نبايد به جراح مراجعه كنيد.
تخصص جراحي زنان و زايمان: تشخيص، درمان و جراحي‌هاي رشته زنان در دوران قبل از بلوغ، باروري، يائسگي، انجام سزارين و زايمان طبيعي، نازايي، درمان سرطان‌هاي دستگاه تناسلي زنانه، بي‌اختياري ادرار، عفونت‌هاي دستگاه تناسلي زنانه، اختلالات قاعدگي، كيست‌هاي تخمدان و. . . به اين گروه از پزشكان ارتباط دارد. اين رشته شامل موارد جراحي و غير جراحي است. اين تخصص خود به شاخه‌هاي فوق تخصصي مختلفي تقسيم مي‌شود از جمله جراحي سرطان،اي. وي. اف و لاپاراسكوپي، نازايي و‌اي. وي. اف و فلوشيپ پريناتولوژي (طب مادر و جنين).
تخصص جراحي گوش و حلق و بيني: تشخيص، درمان و جراحي‌هاي گوش، فك، صورت، بيني و لوزه بر عهده اين جراحان است. تخصص گوش و حلق و بيني فلوشيپ ديگري تحت عنوان جراحي سرو گردن نيز دارد.
اگر كودك تان بيمار شده. . .
متخصص كودكان: تشخيص و درمان بيماري‌هاي كودكان و نوزادان (زير 14 سال) مربوط به اين رشته است. اين رشته همانند رشته تخصص داخلي داراي فوق تخصص‌هاي متعددي است و دوره‌هاي فلوشيپي هم دارد، از جمله دوره نوزادان (كه به بيماري‌هاي متولدين تا يك ماه مي‌پردازد)، خون و سرطان، ايمنولوژي و آلرژي، كليه، گوارش، عفوني، غدد، اعصاب، روانپزشكي و قلب كودكان.
اگر از سردرد رنج مي‌بريد. . .
مـتـخـصص مـغز و اعـصاب (نورولوژيست): تشخيص و درمان بيماري‌هاي مغز و نخاع در حيطه غير جراحي از جمله سردردها، سرگيجه، بيماري‌هاي اعصاب محيطي، تشنج‌ها، صرع، فراموشي، اختلالات حافظه، گزگز دست‌ها و پاها، كمر درد، لرزش بدن، اختلالات خواب، سكته مغزي، ام اس، مننژيت، نوروپاتي، ميوپاتي، پاركينسون و. . . بر عهده اين گروه از پزشكان است.
اگر كيف‌تان كوك نيست. . .
متخصص روانپزشكي (اعصاب و روان): روانشناسي يكي از رشته‌هاي علوم انساني است و روانپزشكي از شاخه‌هاي پزشكي محسوب مي‌شود. روانپزشك براي بيمار دارو تجويز مي‌كند اما روانشناس به روان درماني و آموزش شيوه‌هاي صحيح تفكر و رفتار مي‌پردازد در صورتي كه حال شما با مشاوره و روش‌هاي غير دارويي بهتر نشود، چاره‌اي جز مراجعه به روانپزشك نداريد. متخصصان اين رشته به درمان مشكلات اعصاب و روان از جمله روانپريشي‌ها، اختلالات خلقي، وسواس‌ها، اختلالات خواب، افسردگي، اضطراب، بيش فعالي/كم توجهي، ترك مواد و الكل، اوتيسم، تيك، اختلالات يادگيري و اختلالات روابط جنسي مي‌پردازند. اين تخصص يك رشته فوق تخصصي تحت عنوان روانپزشكي كودك و نوجوان نيز دارد.
اگر نگران پوست و موي‌تان هستيد. . .
متخصص پوست و مو: متخصصان اين رشته به تشخيص، درمان و جلوگيري از بيماري‌هاي مربوط به پوست، مو و ناخن‌ها مي‌پردازند. اين رشته داراي فلوشيپ‌هاي مختلفي از جمله زيبايي پوست و ليزر، كاشت مو و درماتوپاتولوژي (ارزيابي و تفسير ميكروسكپي ضايعات پوستي) است.
اگر به سرطان شك داريد. . .
متخصص آسيب‌شناسي (پاتولوژي): تشخيص بافت‌شناسي بيماري‌ها بر عهده اين گروه از پزشكان است؛ براي مثال اگر يك توده حين جراحي از بدن خارج شود، آسيب شناس به شما خواهد گفت كه توده مذكور سرطاني است يا خير يا اينكه سرطان در چه مرحله‌اي از تهاجم و پيشرفت است.
اگر سيستم ايمني بدن‌تان مشكل دارد. . .
متخصص ايمونولوژي و آلرژي: اين متخصص به بررسي انواع واكنش‌هاي دفاعي بدن در برابر عوامل بيگانه، روند ايجاد مصونيت در برابر عوامل بيماري‌زا، بيماري‌هاي خودايمني، آسم، آلرژي، نقص‌هاي ايمني، واكسيناسيون، پيوند اعضا و. . . مي‌پردازد.
اگر مشكلات چشمي داريد. . .
متخصص چشم پزشكي: اين متخصصان به تشخيص، درمان و جراحي ضايعات و بيماري‌هاي چشم مي‌پردازند. در ايران اين رشته داراي چند فلوشيپ است، از جمله فلوشيپ استرابيسم (انحراف چشم)، قرنيه و سگمان قدامي، گلوكوم (آب سياه)، ويتره و رتين (شبكيه)، بيماري‌هاي سطح چشم، پاتولوژي (آسيب شناسي) چشم مشترك با متخصصان پاتولوژي، تروماي چشم، جراحي پلاستيك چشم و. . . .
اگر مشكلات فيزيكي و عضلاني داريد. . .
متخصص طب فيزيكي و توانبخشي: متخصصان اين رشته با كمك طب الكترودياگنوزيس، تزريق‌هاي تشخيصي و درماني و روش‌هاي دارويي و فيزيكي به پيشگيري، تشخيص و درمان اختلالات و ضايعات سيستم اسكلتي/عضلاني/عصبي مي‌پردازند. براي درمان ناتواني‌ها و معلوليت‌هاي فيزيكي، وضعيت‌هاي دردناك و عصبي اندام‌ها، گرفتگي‌هاي عضلاني و. . . مي‌توانيد از اين متخصصان كمك بگيريد.
اگر مي‌خواهيد به تناسب اندام برسيد. . .
متخصص پزشكي ورزشي: متخصصان اين رشته در حيطه ورزش حرفه‌اي، تجويز مناسب ورزش در زمينه پيشگيري و درمان بيماري‌هاي مختلف، چاقي يا اضافه وزن مهارت دارند. براي مثال اگر مي‌خواهيد بدانيد كدام ورزش مناسب اندام و وضعيت جسمي شماست يا چگونه مي‌توانيد با كمك ورزش چربي‌هاي ناحيه خاصی از بدن‌تان را آب كنيد يا اينكه شلي بازوها و... را برطرف کنید، بايد از اين متخصصان مشاوره بخواهيد.
اگر كارتان به اورژانس بكشد. . .
متخصص طب اورژانس: اين متخصصان معمولا در بخش اورژانس فعاليت مي‌كنند و اطلاعات و مهارت‌هاي زيادي در رابطه با اورژانس‌هاي رشته‌هاي مختلف پزشكي دارند. اين پزشكان قادر هستند به درمان و اداره آسيب‌هاي چندگانه مثل شكستگي استخوان‌ها و پارگي اعضای داخلي بدن، بيماري‌هاي محيطي مثل گرمازدگي، سوختگي و برق گرفتگي، مسموميت‌ها، احياي قلبي/ ريوي و. . . بپردازند.
اگر درد يا اعتياد داريد. . .
فلوشيپ طب تسكيني: اين رشته در بيماري‌هاي صعب العلاج مانند انواع سرطان‌هاي پيشرفته و تسكين درد بعد از اعمال جراحي سنگين كاربرد دارد. اين فلوشيپ زير گروه مشترك رشته‌هاي جراحي عمومي، داخلي، ارتوپدي و بيهوشي است.
فلو شيپ تخصصي اعتياد: اين رشته مي‌تواند زير گروه هر يك از رشته‌هاي روانپزشكي، داخلي و بيهوشي باشد. متخصصان اعتياد بهترين مشاور براي ترك اعتياد به الكل، مواد مخدر، محرك و. . . به حساب مي‌آيند.
فرق راديولوژيست و پرتودرمان چيست؟
متخصص راديولوژي: متخصص راديولوژي به تشخيص بيماري‌ها با كمك راديولوژي، سونوگرافي داپلر، راديوگرافي، CT SCAN، MRI و. . . مي‌پردازد.
متخصص پرتو درماني: درمان بسياري از سرطان‌ها و. . . با پرتوهاي يونيزان صورت مي‌گيرد كه اين كار توسط پزشكان پرتو درماني انجام مي‌شود.
متخصص، فوق تخصص يا فلوشيپ ؟
در زمان مراجعه به پزشكان معمولا با عناوين مختلفي پس از نام آنها مواجه مي‌شويم؛ از جمله متخصص، فوق تخصص، فلوشيپ و. . . اما اين عناوين چه تفاوت‌هايي با هم دارند؟
متخصص
هر پزشك عمومي پس از حدود دو تا سه سال و گاهي چهار سال تحصيل در يكي از رشته‌هاي تخصصي به عنوان متخصص آن رشته پزشكي شناخته مي‌شود.
فوق تخصص
متخصص‌ها در رشته‌هاي مختلف پزشكي پس از گذراندن دو تا سه سال ديگر به عنوان فوق تخصص يكي از زير گروه‌هاي رشته تخصصي خود شناخته مي‌شوند.
فلوشيپ
دوره‌هاي آموزشي براي پزشكان متخصص كه مدت آنها كمتر از دو سال است، دوره‌هاي فلوشيپي يا تكميل تخصص نام دارند. اين دوره‌ها به عنوان فوق تخصص تلقي نمي‌شوند.
PHD
مدرك دكتراي ناپيوسته در رشته‌هاي علوم پايه از جمله رشته‌هاي علوم پايه پزشكي غير باليني جهت انجام فعاليت‌هاي دانشگاهي؛ تحقيقي و تدريس است و هيچ يك از كساني كه اين مدرك را دارند، نمي‌توانند براي درمان دردتان كاري كنند.
پوست، داخلي، زنان، اطفال؟
حتما شما هم ديده‌ايد كه روي تابلو برخي پزشكان، چند تخصص در كنار هم نوشته مي‌شود؟ اگر اين عناوين بدون واژه «متخصص» در كنار هم آورده شوند، يعني با تابلوي يك متخصص عمومي روبه‌رو هستيد. در واقع چنين پزشكي در اين رشته‌ها متخصص نيست و فقط براساس تجربه و دوره‌هاي كوتاه مدتي كه گذرانده است، اين خدمات را ارائه مي‌دهد. فراموش نكنيد كه ما پزشك همه فن حريف نداريم و اگر از اطرافيان خود تعريف پزشكي را شنيديد، بدانيد كه اين پزشك فقط در رشته تخصصي خودش عملكرد خوبي دارد.
اين تعريف‌ها دليل نمي‌شود كه براي هر بيماري به اين پزشك مراجعه كنيد. براي مثال اگر يك جراح كليه، سنگ كليه پدرتان را با موفقيت عمل كرده و از كار او راضي هستيد به معناي اين نيست كه آن جراح مي‌تواند سردرد مزمن شما را هم برطرف كند! پس پول و وقت خود را هدر ندهيد و براي هر بيماري خاصي به متخصص مربوطه آن مراجعه كنيد.
اول از همه؛ پزشك عمومي!
توصيه ما همان حرفي است كه وزارت بهداشت قرار است با فراهم آوردن زيرساخت‌ها آن را عملي كند. بهتر است براي معالجه هر دردي، قبل از متخصص‌ها با يك پزشك عمومي مشورت كنيد. اگر دچار بيماري خاصي شده ايد و نمي‌دانيد بايد به كدام متخصص مراجعه كنيد، بهتر است در مرحله اول از يك پزشك عمومي مشاوره بخواهيد. پس از آن هم اگر به نتيجه نرسيديد، مي‌توانيد از يك متخصص داخلي وقت بگيريد. اين متخصصان در صورت لزوم شما را به فوق تخصص مربوطه ارجاع مي‌دهند.
منبع : مجله برترینها