غذای ایرانی
سنت غذا خوردن، از ماندگارترین میراث‌های فرهنگ و تمدن ایرانیان است که همچنان، همچون یک آیین و رسم تخطی ناپذیر بجا آورده می‌شود. در ایران هیچ آیین و مراسمی وجود ندارد که در آن غذا خوردن جایگاهی نداشته باشد. عصر تکنولوژی و دنیای مدرن حتی در غذا خوردن افراد هم تأثیر گذاشته است. باوجود اینکه هنوز پدربزرگ‌ها و پدرانمان، از سفره‌های بلند پهن شده روی قالی دستباف می‌گویند و خاطرات نه چندان دورشان را تعریف می‌کنند، اما امروز دیگر از آن سفره‌های بلند و سرشار از صمیمیت خبری نیست.
مهم این است که عناصر فرهنگی که با تجربه و زحمت در طول هزاران سال به‌دست آمده این چنین فراموش نشود. زنان در واقع مهم‌ترین طبقه اجتماعی هستند که می‌توانند با سیستم تغذیه سنتی و محلی به‌خوبی آشنایی کامل یابند و به همه مزایای علمی این سیستم آشنا شده و تمامی نسخه‌های غذایی محلی و سنتی را به فرزندانشان آموزش دهند و آن را به منزله یک افتخار بزرگ تلقی کنند. این عمل خود نوعی انتقال فرهنگی مثبت از نسل فعلی به نسل جوان است. در غذای سنتی ایرانی خبری از روغن فراوان و برنج به مقدار زیاد نبود و برعکس حبوبات و انواع سبزی‌های فصلی و محلی در سفره جا داشت. درحالی که در فست فودها اصول تغذیه سالم کمتر رعایت شده و یک مثال بارز چربی فراوان برای سیر کردن مصنوعی مشتری و کاهش مصرف سبزیجات که مملو از مواد معدنی و مقوی لازم که بدن به آن نیاز شدید دارد، مثال دیگری است.
تعریف غذای سنتی
در یک نگاه کلی، غذاهای سنتی به آن دسته از غذاهایی گفته می‌شود که در یک کشور از دوران گذشته مصرف می‌شد و نسل به نسل انتقال یافته است. به عبارتی این نوع غذاها را می‌توانیم در برنامه غذایی اجداد بسیار دور خود بیابیم! اگر بخواهیم ویژگی‌های کلی غذاهای سنتی را برشماریم، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
1- غذاهایی که با مواد اولیه طبیعی طبخ می‌شدند و فرآوری و بسته بندی شده نبودند.
2- غذاهایی که تاریخچه طولانی به‌عنوان حافظ سلامت داشتند.
3- غذاهایی که به لحاظ محتوای مواد مغذی، کامل و غنی بودند.
4- غذاهایی که حاوی مواد ساده و اساسی در برنامه غذایی هستند مانند گوشت و ماکیان، تخم‌مرغ، غلات کامل، ماهی، حبوبات، سبزیجات، میوه‌ها، مغزها و دانه‌ها و چربی‌ها.
مواد غذایی سنتی به کدام مواد اطلاق می‌شود؟
1- گوشت حیواناتی مانند گاو، بز و گوسفند و ماکیانی که در چراگاه‌های طبیعی تغذیه می‌شوند.
2- ماهی‌هایی که در دریای آزاد و بدون آلودگی زندگی می‌کنند.
3- تخم مرغ هایی که به‌صورت طبیعی پرورش می‌یابند.
4- لبنیات خام که تحت فرآیند پاستوریزاسیون و هموژنیزاسیون قرار نمی‌گیرند.
5- غلات کاملِ خیسانده شده، جوانه‌زده، یا با روش خمیرترش تهیه شده
6- سبزیجات و میوه‌های ارگانیک
7- چربی‌هایی مانند کره، پیه گاو و سایر حیوانات، روغن نارگیل و زیتون
8- مغزها و دانه‌های خام
9- شیرین کننده‌های طبیعی مانند عسل، شربت‌های گیاهی، میوه‌های خشک
10- مک دریایی تصفیه نشده که غنی از مواد معدنی است
11- یاهان خشک و ادویه‌های تازه و طبیعی
ترکیب سنتی وعده‌های غذایی در ایران
صبحانه در فرهنگ غذایی سنتی ایران، شامل انواع نان‌ها مانند نان سنگک (تهیه‌شده از آرد کامل) و نان محلی، کره، پنیر و انواع مربا است. سایر انواع غذاهایی که به‌عنوان صبحانه مصرف می‌شد شامل حلیم، آش، عدسی، لوبیا و کله پاچه بود. ناهار و شام، در سنت‌های غذایی ایران جایگاه متمایزی از یکدیگر نداشته و برای طبخ غذا در هردوی این وعده‌ها وقت و توجه زیادی صرف می‌شد. بطوریکه درنهایت ترکیبی از همه انواع مواد غذایی از گیاهان، گوشت و حبوبات گرفته تا لبنیات و سبزیجات، در تعادل مناسبی با هم در غذای طبخ شده نمودار می‌گشت. مواد غذایی عمده در برنامه غذایی سنتی ایران شامل حبوبات، انواع سبزیجات (در تهیه انواع آش)، گوشت‌ها، پنیر و نان بودند.
در ایران نیز مانند هر کشور دیگری، انواع مختلفی از غذاهای سنتی و بومی وجود دارد که تاریخچه هرکدام از آن‌ها بسیار پرمعناست. غذاهایی که با توجه به ویژگی‌های طبیعی و جغرافیایی و فرهنگی همان منطقه، طبخ و مصرف می‌شد. در بین کشورهای خاورمیانه و آسیای غربی، روش طبخ غذا در ایران، بسیار منحصربه‌فرد است. غذای سنتی در ایران در طی سالیان دراز، نه‌تنها تحت تأثیر فرهنگ غذایی کشورهای همسایه‌ای چون قفقاز، یونان، روسیه و منطقه خاور نزدیک بوده، بلکه به‌طور بسیار مشهودی، فرهنگ غذایی کشورهای همسایه مانند ترکیه را نیز متأثر از خود کرده است.
در طبخ غذای سنتی ایرانیان، برخی از مواد گیاهی جایگاه خاصی داشتند مانند: آلو، انار، به، آلو بخارا، زردآلو و کشمش. یک بشقاب ایرانی، به‌طور عمده شامل برنج و گوشت‌هایی نظیر گوشت بره، مرغ یا ماهی، سبزیجاتی چون پیاز، جعفری و انواع گیاهان و مغزها بود. برای ایجاد طعم و مزه بهتر در غذا، از طعم‌دهنده‌هایی مانند زعفران، لیموعمانی و دارچین استفاده می‌شد. انواع متفاوتی از غذاها شامل چلوکباب‌ها (برنج همراه با گوشت‌های کباب شده مانند کباب‌برگ، کوبیده، جوجه، ششلیک، سلطانی، چنجه)، خورشت‌ها (مانند قورمه‌سبزی، قیمه، فسنجان)، آش‌ها، کوکوها، پلوها (مانند لوبیاپلو، آلبالوپلو، سبزی‌پلو، زرشک‌پلو، باقالی‌پلو) و انواع سالادها، شیرینی‌ها و نوشیدنی‌ها، در مناطق مختلف ایران مصرف می‌شد. از ویژگی‌های بارز غذاهای سنتی ایرانی، مصرف انواع مواد غذایی از گروه‌های غذایی مختلف است و این دقیقاً مطابق با همان توصیه‌هایی است که امروزه در مورد مصرف متنوع و متعادل مواد غذایی از گروه‌های هرم غذایی ارائه می‌شود. به‌ویژه گروه سبزیجات و میوه‌ها، به‌عنوان منبع ویتامین‌ها و املاح و مواد آنتی اکسیدان، کاربرد زیادی در برنامه غذایی سنتی ایران داشته است.
چای
به‌عنوان اصلی‌ترین نوشیدنی، اغلب با میوه خشک، کلوچه و شیرینی و به صورت روزانه در بیشتر خانه‌های ایرانی مصرف می‌شد. علاوه بر چای سیاه، انواع دیگری از چای مانند چای آلبالو، چای دارچین و زنجبیل، نیز بسیار رایج بود.
دوغ
نوشیدنی تهیه شده از ماست نیز در بین عموم طرفداران زیادی داشت. علاوه بر این، در گذشته مصرف انواع دم نوش‌های گیاهی و شربت‌هایی که از گیاهان به‌طور طبیعی تهیه می‌شد، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بودند.