آدرس موزه و کتابخانه ملک :خیابان امام خمینی یا سپه سابق جنب ساختمان امور خارج
ساعت بازدید کتابخانه و موزه ملک :همه روزه بغیر از جمعه ها و تعطیلات رسمی 8 الی 16 پنج شنبه ها تا 15
شماره تماس موزه و کتابخانه ملک : 53و 66726613 (تلفنخانه) و 66751291 (روابط عمومی)
کتابخانه و موزه ملی ملک ازموزه ها و کتابخانه‌های شهر تهران است که در خیابان امام خمینی یا سپه سابق جنب ساختمان امور خارجه واقع شده است. موزه ملی ملک در سال 1316 خورشیدی توسط حسین آقا ملک تأسیس شد کتابخانه و موزه ملی ملک تا سال 1375 در خانه ملک برپا بود. اما حاج حسین از آغاز کار، گسترش آن را از نظر دور نداشت و بنای ساختمانی بزرگ تر را پیش بینی کرد. بنابراین در 29 تیرماه 1323 قطعه زمین بزرگی را در باغ ملی تهران (محل کنونی مؤسسه) برای ساختمان جدید کتابخانه و موزه وقف کرد.
احداث ساختمان جدید در زمان حیات حاج حسین ملک ممکن نشد. تا این که آستان قدس رضوی طراحی و بنای ساختمان جدید را در سال 1364 آغاز کرد و در سال 1375 به پایان برد. از نظر ساختار تشکیلاتی، مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک مؤسسه‌ای غیر دولتی و غیرانتفاعی است که همچون سایر مؤسسات فرهنگی آستان قدس رضوی بر اساس وقف نامه زیر نظر مستقیم تولیت آستان قدس رضوی اداره می شود.
موزه ملک :
مرحوم ملک در سال 1343 ش به این فکر افتاد تا در کنار کتابخانه غنی خود، موزه‌ای از اشیای با ارزش هنری و تاریخی به وجود آورد تا به قول وی محققان خارجی کتابخانه بتوانند مظاهر هنر و تمدن ایران را، به سهولت از نزدیک مشاهده کنند. وی بارها گفته بود که اگر (از سوی پدر) مامور مشهد نشده بودم، موزه‌ای ایجاد می‌کردم که با موزه انگلستان برابری کند.
وی در خرید اشیای موزه‌ای، ابتدا نظر اهل فن را جویا شده و سپس به خرید آن شی مبادرت کرد. او در 30 فروردین 1348 کلیه اموال و لوازم و اشیای نفیس موزه‌ای از قبیل گلدان و قلمدان سکه و تمبر را طی وقف‌نامه شماره 30753 به مجموعه موقوفات خود بر آستانه قدس رضوی افزود و بدین طریق موزه ملی ملک در کنار کتابخانه ملک تاسیس شد.
در ساختمان فعلی کتابخانه، موزه در طبقه همکف و زیر همکف این مجموعه با شش سالن سکه، آثار هنری، قلمدان، تمبر، فرش و سالن اشیای اهدایی خانم ملک قرار گرفته است. در برخی از این سالن‌ها اشیای وجود دارد که در نوع خود کم‌نظیر یا بی‌نظیرند که در توضیح هر سالن به تعدادی از آنها اشاره می‌کنیم.
درلابی موزه آثار فلزی مانند قطب‌نما، قبله‌نما، اسطرلاب و ترنج‌های مذهبی و همچنین تعدادی مرقعات، از خوشنویسانی چون درویش عبدالمجید، میرعماد و میرزا غلامرضا به چشم می‌خورد.
در سمت راست این لابی، سالن سکه قرار دارد که شامل سکه‌هایی از دوره لیدیه تا پهلوی دوم است. مجموعه سکههای این موزه در حدود دو هزار عدد است که از جمله سکههای کمیاب آن می‌توان به سکه فتحعلی شاه در لباس ایلی و سکه سلطنت 50 روزه حسینعلی میرزا اشاره کرد.
در ضلع غربی لابی موزه سالن آثار هنری قرار دارد که شامل تابلوهایی از کمال‌الملک، صنیع‌الملک و نقاشان نه چندان معروف اروپایی است و دو گلدان بسیار با ارزش فرانسوی متعلق به کاخ تویلری و دو دست مبلمان کار سوریه با قدمت 500 سال و مبلمانی دیگر از هندوستان تماما مشبک‌کاری شده است.
بخش انتهایی این سالن به دو قسمت منشعب می‌شود، ضلع شرقی اختصاص به قلمدان‌های لاکی از دوره صفویه تا قاجار دارد و ضلع غربی آن، سالن جدیدالتاسیس عزت ملک است که توسط اشیای اهدایی خود در سال 1385 به موقوفه پدر، بخش تازه‌ای را درموزه راه‌اندازی کرده است.
در طبقه زیر همکف دو سالن تمبر و فرش قرار دارد. مجموعه تمبر موزه ملک 48 هزار سری تمبر از 183 کشور جهان دارد که از این حیث در زمره غنی‌ترین موزه‌های ایران است.
از تمبرهای منحصر به فرد این موزه می‌توان از تمبر ویکتور امانوئل پادشاه ایتالیا نام برد که بنا به گفته سفیر آن کشور، در خود ایتالیا نیز موجود نیست. و اما سالن فرش مجموعه ملک با بررسی وقف‌نامه‌های هفتگانه مرحوم ملک در هیچ کجا با موردی مواجه نشدیم که اشاره به وقف فرش‌های خود کرده باشد.
استدلال اما این است که مرحوم واقف که در اواخر سال 1350 باقیمانده دارایی‌های خود را بر آستان مقدس رضوی وقف کرد، تمامی لوازم منزل وی از جمله فرش‌ها نیز شامل آن شدند که به مناسبت تعداد قابل ملاحظه آنها در موزه ملک، سالنی برای نمایش آنها درنظر گرفته شد.
اکنون سالن فرش موزه ملک پذیرای 17 تخته قالی و قالیچه‌هایی است که درمنزل مرحوم واقف برای استفاده و یا تزیین به کار می‌رفته است. از قدیمی‌ترین دستبافت این مجموعه می‌توان به قالیچه‌ای از سنندج اشاره کرد که با قدمت 160 سال و با جنس تمام ابریشم زینت‌بخش سالن فرش موزه ملک است.
موزه ملی ملک از مجموعه‌های زیر تشکیل شده است :
- مجموعه سکه شامل 3 هزار قطعه سکه و مدال ایرانی از سده ششم پیش از میلاد تا دوران پهلوی و نیز سکه هایی از یونان، جانشینان اسکندر، امپراتوری بیزانس، خلفای اسلامی و امپراتوری عثمانی.
- مجموعه آثار هنری شامل تابلوهای نقاشی هنرمندان به نام ایرانی مانند کمال الملک غفاری، لطفعلی صورتگر، هادی خان تجویدی و برخی نقاشان اروپایی و لوستر و مبلمان.
- مجموعه هنر لاکی شامل 86 قطعه قلمدان، قاب آیینه و سرچسبدان که با نقاشی لاکی آراسته شده اند و برخی شان حدود 300 سال قدمت دارند.
- مجموعه تمبر شامل هزاران قطعه تمبر از نخستین تمبرهای منتشر شده در ایران و جهان تا زمان حاضر.
- مجموعه فرش شامل 34 تخته قالی و قالیچه از نقاط مختلف ایران که بوسیله زبده ترین بافندگان دو سده اخیر بافته شده‌اند.
- مجموعه بانو ملک شامل تابلوهای نقاشی قاجاری، نسخه های خطی، قلمدان، سرقلیان و آثار لاکی که تعدادشان به 47 اثر می رسد. این مجموعه در سال 1385 توسط بانو عزتملک ملک، فرزند مرحوم حاج حسین ملک و ناظر استصوابی موقوفات ملک به موزه اهداء شده است.
- مجموعه آثار خوشنویسی که آثاری از بزرگ ترین و نامدارترین خوشنویسان ایران و اسلام مانند یاقوت مستعصمی، علیرضا عباسی، میرعماد، احمد نیریزی، درویش عبدالمجید طالقانی، میرزا غلامرضا اصفهانی و… را در خود جای داده است.
کتابخانه ملک :
امروزه کتابخانه ملک در زمره معتبرترین کتابخانه‌های ایران و شاید جهان به شمار می‌آید. بسیاری از محققین داخلی از اقصی نقاط کشور و حتی خارج از آن جهت استفاده از نسخ منحصر به فرد موجود در این کتابخانه به آن مراجعه می کنند.
این مجموعه فرهنگی جمعا دارای هشت طبقه با همکف و زیر همکف است که طبقات چهارم و هشتم آن اختصاص به کتابخانه دارد. طبقات ششم و هفتم و هشتم اختصاص به مخازن کتب خطی و چاپ سنگی و چاپ سربی و کتب لاتین و مطبوعات دارد که هر ساله بنابر مقتضیات تعداد زیادی کتاب چاپی و مطبوعات و نیز معدودی نسخ خطی به این موقوفه اهدا می‌شود.
سیستم فعلی کتابخانه به صورت قفسه باز در دو تالار قرائت، که یکی عمومی و دیگری مختص محققان، در حال ارایه خدمات به مراجعان است. از بخش‌های مختلف این کتابخانه به غیر از مخازن کتب و مجلات، می‌توان به تالار مطبوعات، بخش میکروفیلم، بخش اسکن، صحافی و مرمت و بخش رایانه‌‌ای و فهرست‌نویسی اشاره کرد.
بر طبق آخرین آمار تعداد کتب چاپی این کتابخانه بیش از 70 هزار جلد، نسخ خطی در حدود شش هزار و 677 نسخه، 19 هزار عنوان رساله، کتب لاتین هشت هزار جلد، مطبوعات 567 عنوان فارسی و عربی و شش عنوان لاتین و کتب چاپ سنگی سه هزار و 400 جلد است.
از قدیمی‌ترین نسخ خطی این مجموعه می‌توان از قرآن منسوب به امام حسن (ع) نام برد که بر پوست آهو نوشته شده است. همچنین نسخی چون ˈالاصول بالا سطقسات اقلیدسˈ تحریر 342 ق و ˈالثمرهˈ بطلمیوس تحریر 371ق و ˈالفوز الاصغرˈ ابن مسکویه تحریر 410 ق از نفیس‌ترین نسخ خطی این مجموعه به شمار می‌آید.
از نفیس‌ترین کتب چاپی این مجموعه اعم از چاپ سنگی و سربی می‌توان از ˈالقانون فی‌الطبˈ ابن‌سینا چاپ روم 1593م، ˈتحریر اقلیدسˈ خواجه نصیر‌الدین طوسی چاپ قسطنطنیه 996 ق، ˈتاریخ فناییˈ چاپ 1199 م و ˈالقرآنˈ چاپ هامبورگ 1694 م نام برد. در بخش مطبوعات نیز می‌توان از روزنامه‌هایی چون وقایع اتفاقیه (دوره کامل)، حبل المتین، ثریا، حکمت، اختر، شرف و عروه الوثقی نام برد.
همچنین این کتابخانه 13 جلد فهرست کتب خطی دارد که در سال 1344 ش به سفارش مرحوم ملک توسط ایرج افشار، محمدتقی دانش‌پژوه، احمد منزوی و محمدباقر حجتی تهیه شد.
درباره حاج حسین ملک :
حسین مَلِک معروف به حاج حسین آقا ملک، موسس موزه و کتابخانه ملک و بزرگترین واقف تاریخ معاصر ایران می باشد. ملک متولد سال 1250 خورشیدی و درگذشته به سال 1351 خورشیدی، فرزند ارشد حاج محمد کاظم ملک‌التجار بود.
ثروتمند بزرگ آذری تبار، زاده تهران و مستقر در مشهد بود. وسعت موقوفات مرحوم ملک تا حدی است که فقط آستان قدس رضوی اداره‌ای به نام اداره موقوفات ملک دارد. از دیگر کارهای خیریه او اختصاص دومیلیون متر مربع زمین جهت ساخت خانه برای فرهنگیان و واگذاری چند ده‌هزار متر زمین برای پارک عمومی در مشهد است.
یکی از میادین اصلی شهر مشهد ملک آباد (میدان فلسطین) نام دارد که در جوار باغ بسیار بزرگی به همین نام قرار گرفته‌است. این باغ موقوفه آستان قدس رضوی است و کاخ محل استراحت رهبر جمهوری اسلامی ایران در آن واقع است که در ایام اقامت در مشهد در آنجا هستند.