زخم بستر، که به آن زخم فشاری یا زخم دکوبیتوس نیز گفته می‌شود، نوعی آسیب به پوست و بافت زیرین است که به دلیل فشار طولانی‌مدت بر روی پوست رخ می‌دهد. این زخم‌ها به‌ویژه در افرادی که قادر به تغییر موقعیت خود نیستند یا برای مدت طولانی در بستر یا ویلچر هستند، شایع است. این مقاله از سایت برترین ها به بررسی علل، علائم، و روش‌های درمان زخم بستر می‌پردازد.
بیشتر بخوانید : بهترین دکتر پوست و مو در غرب تهران
علل زخم بستر
زخم بستر ناشی از فشار مداوم بر نواحی خاصی از بدن است که جریان خون را به پوست و بافت‌های زیرین قطع می‌کند. این فشار معمولاً در نواحی برجسته استخوانی مانند پاشنه، آرنج، کمر، و باسن ایجاد می‌شود. عواملی که ریسک بروز زخم بستر را افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:
1. بی‌حرکتی:
بی‌حرکتی یکی از عوامل اصلی ایجاد زخم بستر است. زمانی که فرد برای مدت طولانی در یک وضعیت ثابت قرار می‌گیرد، فشار مداوم بر نقاط خاصی از بدن، به خصوص در نواحی استخوانی مانند پاشنه‌ها، باسن و شانه‌ها، می‌تواند منجر به ایجاد زخم بستر شود. این فشار باعث محدودیت جریان خون به بافت‌های زیرین شده و در نتیجه، بافت‌ها دچار آسیب و مرگ سلولی می‌شوند. عواملی مانند سلامت ضعیف و آسیب نخاعی نیز می‌توانند خطر بی‌حرکتی و در نتیجه زخم بستر را افزایش دهند
2. عدم احساس درد یا فشار:
افراد با اختلالات عصبی یا بیماری‌هایی که باعث کاهش حس می‌شوند، مانند آسیب‌های نخاعی یا نوروپاتی دیابتی، به دلیل ناتوانی در احساس درد و فشار طولانی‌مدت بر پوست، بیشتر در معرض خطر زخم بستر قرار دارند. این کاهش حس باعث می‌شود فرد فشار یا ناراحتی را به موقع تشخیص ندهد و موقعیت خود را تغییر ندهد، که منجر به آسیب بافتی ناشی از فشار مداوم می‌شود. عدم توجه به علائم اولیه نیز می‌تواند باعث تشدید زخم‌ها و مشکلات جدی‌تر شود.
3. سوءتغذیه و کم‌آبی:
وضعیت تغذیه‌ای نامناسب یکی از عوامل مهم در ایجاد زخم بستر است. تغذیه ناکافی و نادرست باعث ضعف و تحلیل بافت‌های بدن می‌شود که این موضوع به کاهش مقاومت پوست و بافت‌های زیرین آن در برابر فشار و اصطکاک منجر می‌گردد. افرادی که دچار کمبود پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند، بیشتر در معرض خطر زخم بستر قرار دارند، زیرا بدن آنها توانایی کمتری در بازسازی و ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده دارد.
4. بیماری‌های مزمن:
دیابت یکی از عوامل مهم در بروز زخم بستر است زیرا این بیماری باعث کاهش جریان خون و آسیب به اعصاب محیطی می‌شود. کاهش جریان خون منجر به کاهش تأمین اکسیژن و مواد مغذی به بافت‌ها می‌شود که روند ترمیم و بازسازی پوست را کند می‌کند. همچنین، آسیب به اعصاب محیطی می‌تواند حس درد و فشار را کاهش دهد، که این باعث می‌شود فرد نتواند فشارهای طولانی‌مدت را تشخیص داده و موقعیت خود را تغییر دهد. این عوامل باعث افزایش خطر زخم بستر در بیماران دیابتی می‌شود.
علائم زخم بستر
علائم زخم بستر بسته به شدت آن متفاوت است و به چهار مرحله تقسیم می‌شود:
1. مرحله اول: قرمزی مداوم روی پوست که با فشار از بین نمی‌رود. پوست ممکن است گرم‌تر یا سردتر از اطراف خود باشد.
2. مرحله دوم: وجود تاول یا زخم باز که لایه بالایی پوست (اپیدرم) را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
3. مرحله سوم: گسترش زخم به لایه‌های زیرین پوست (درم) و گاهی اوقات به بافت چربی.
4. مرحله چهارم: آسیب شدید به بافت‌های عمقی‌تر شامل عضلات، تاندون‌ها و استخوان.
روش‌های پیشگیری از زخم بستر
پیشگیری از زخم بستر اهمیت زیادی دارد و می‌تواند از عوارض جدی‌تر جلوگیری کند. روش‌های پیشگیری شامل:
• تغییر موقعیت منظم: تغییر موقعیت بیمار هر دو ساعت یک‌بار برای کاهش فشار بر نواحی حساس.
• استفاده از وسایل کمک‌حرکتی: استفاده از بالشتک‌ها، تشک‌های ضد فشار و ویلچرهای خاص برای توزیع فشار.
• حفظ بهداشت پوست: تمیز و خشک نگه‌داشتن پوست برای جلوگیری از عفونت.
• مراقبت از تغذیه: تأمین مواد مغذی لازم برای سلامت پوست و بافت‌ها.
روش‌های درمان زخم بستر
درمان زخم بستر بسته به مرحله و شدت زخم متفاوت است و شامل موارد زیر می‌شود:
1. پاکسازی زخم: حذف بافت‌های مرده و تمیز کردن زخم برای جلوگیری از عفونت.
2. استفاده از بانداژ و پانسمان: استفاده از بانداژهای خاص برای حفظ رطوبت مناسب و محافظت از زخم.
3. استفاده از داروها: استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان عفونت و مسکن‌ها برای کاهش درد.
4. جراحی: در موارد شدید، ممکن است نیاز به جراحی برای برداشت بافت‌های آسیب‌دیده و بازسازی زخم باشد.
5. فیزیوتراپی: کمک به بهبود جریان خون و تقویت عضلات با استفاده از تمرینات خاص.
بیشتر بخوانید : علل، نشانه ها و درمان «زخم بستر»
انواع پانسمان مخصوص زخم بستر
پانسمان‌های مخصوص زخم بستر انواع مختلفی دارند و هر کدام برای مراحل و شرایط خاص زخم بستر طراحی شده‌اند. در ادامه به برخی از این پانسمان‌ها و کاربردهای آنها اشاره می‌شود:
1. پانسمان‌های هیدروکلوئیدی
• ویژگی‌ها: این نوع پانسمان‌ها از مواد ژل‌مانند تشکیل شده‌اند که در تماس با ترشحات زخم به ژل تبدیل می‌شوند.
• کاربردها: برای زخم‌های کم‌تا متوسط ترشح مناسب است. محیط مرطوبی ایجاد می‌کند که به بهبود زخم کمک می‌کند و از چسبیدن به زخم جلوگیری می‌کند.
• مزایا: جذب ترشحات، ایجاد محیط مرطوب، کاهش درد، استفاده آسان.
2. پانسمان‌های فوم
• ویژگی‌ها: پانسمان‌های فوم از مواد فوم مانند ساخته شده‌اند که دارای لایه‌ای جذب‌کننده ترشحات هستند.
• کاربردها: برای زخم‌های با ترشحات متوسط تا زیاد مناسب است. از فشردگی زخم جلوگیری می‌کند و عایق حرارتی خوبی است.
• مزایا: جذب بالا، جلوگیری از فشار، ایجاد محیط مرطوب، کاهش خطر عفونت.
3. پانسمان‌های آلژینات
• ویژگی‌ها: این پانسمان‌ها از جلبک‌های دریایی تهیه می‌شوند و دارای قدرت جذب بسیار بالایی هستند.
• کاربردها: برای زخم‌های با ترشحات زیاد مناسب است. به ژل تبدیل می‌شود و به‌خوبی به زخم نمی‌چسبد.
• مزایا: جذب بسیار بالا، کاهش خطر عفونت، جلوگیری از چسبیدن به زخم.
4. پانسمان‌های هیدروژل
• ویژگی‌ها: پانسمان‌های هیدروژل حاوی مقدار زیادی آب هستند که باعث رطوبت رسانی به زخم می‌شوند.
• کاربردها: برای زخم‌های خشک یا زخم‌های با بافت مرده مناسب است. به بهبود بافت مرده و کاهش درد کمک می‌کند.
• مزایا: رطوبت‌رسانی، کاهش درد، تسهیل حذف بافت مرده، خنک‌کننده.
5. پانسمان‌های کلاژنی
• ویژگی‌ها: این پانسمان‌ها حاوی کلاژن هستند که به تسریع فرآیند ترمیم زخم کمک می‌کند.
• کاربردها: برای زخم‌های مزمن و عمیق مناسب است. به تقویت بافت جدید و تسریع بهبود زخم کمک می‌کند.
• مزایا: تقویت بافت جدید، تسریع بهبود زخم، کاهش خطر عفونت.
6. پانسمان‌های نقره‌ای
• ویژگی‌ها: این پانسمان‌ها حاوی ذرات نقره هستند که خواص ضدباکتری دارند.
• کاربردها: برای زخم‌های عفونی یا زخم‌هایی که خطر عفونت دارند مناسب است. به کاهش بار میکروبی و جلوگیری از عفونت کمک می‌کند.
• مزایا: ضدباکتری، کاهش عفونت، تسریع بهبود زخم.
7. پانسمان‌های فیلمی (شفاف)
• ویژگی‌ها: این پانسمان‌ها شفاف و نازک هستند و به عنوان یک لایه محافظ روی زخم عمل می‌کنند.
• کاربردها: برای زخم‌های سطحی و خشک مناسب است. به مشاهده زخم بدون برداشتن پانسمان کمک می‌کند.
• مزایا: شفافیت، محافظت از زخم، قابلیت مشاهده زخم، جلوگیری از ورود آب و میکروب.
استفاده از نوع مناسب پانسمان بستگی به مرحله زخم، میزان ترشحات، و وجود یا عدم وجود عفونت دارد. انتخاب صحیح پانسمان می‌تواند بهبود زخم را تسریع کرده و از عوارض جدی جلوگیری کند.
بیشتر بخوانید : راز سلامتی چیست،متخصصان در این باره چه می‌گویند؟
نقش پرستاران و مراقبان
پرستاران و مراقبان نقش حیاتی در پیشگیری و درمان زخم بستر دارند. آنها باید با علائم اولیه زخم بستر آشنا باشند و اقدامات لازم را برای تغییر موقعیت بیمار و مراقبت از پوست انجام دهند. آموزش به بیماران و خانواده‌هایشان در مورد پیشگیری و مراقبت از زخم بستر نیز اهمیت زیادی دارد.
نتیجه‌گیری
زخم بستر یک مشکل جدی است که می‌تواند کیفیت زندگی افراد مبتلا را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. با پیشگیری مناسب و درمان به‌موقع، می‌توان از عوارض شدید آن جلوگیری کرد. تغییر موقعیت منظم، مراقبت از پوست، تغذیه مناسب و استفاده از وسایل کمک‌حرکتی از جمله راهکارهای مؤثر در پیشگیری از زخم بستر هستند. همچنین، همکاری نزدیک با پرستاران و مراقبان و دریافت درمان‌های مناسب می‌تواند به بهبود سریع‌تر و کاهش درد و ناراحتی بیماران کمک کند.