فیزیوتراپی مهم ترین درمان پس از سکته مغزی است . در واقع بعد از آنکه سکته مغزی از مرحله حاد خود به سلامت گذشت و جان بیمار دیگر در خطر نبود ، فیزیوتراپی به عنوان تنها درمان پس از سکته مغزی شروع می شود تا مشکلات حرکتی به جا مانده از سکته را درمان کند .  یکی از عوارض مهمی که در بیشتر موارد سکته مغزی به جا می ماند از کار افتادن نسبی یا کامل یک سمت از بدن بیمار است . یعنی مثلا دست و پای راست فرد بطور کامل و یا نسبی از کار می افتد . اینکه این از کار افتادن کامل یا نسبی باشد بستگی به میزان آسیب و محل آن در مغز دارد  دارد .
تحقیقات نشان داده اند که هر چه فیزیوتراپی پس از سکته سریعتر شروع شود می تواند در سرعت بهبودی موثر تر باشد.

طول دوره فیزیوتراپی پس از سکته مغزی
مدت زمان دوره فیزیوتراپی پس از سکته مغزی می تواند متفاوت باشد . زمان این دوران بستگی به موارد زیر دارد:
محل آسیب
میزان آسیب
سن فرد
قابلیت های خاص مغزی بیمار ( مثلا آیا فردی فعال بوده و یا مثلا نوازندگی می کرده است و یا … )
انگیزه فرد بیمار برای بهبودی و همکاری وی با فیزیوتراپیست
همکاری خانواده بیمار برای فراهم ساختن شرایط درمانی مناسب

زمان طلایی در فیزیوتراپی پس از سکته مغزی
اگر بخواهیم بطور کلی درباره طول دوره فیزیوتراپی حرف بزنیم می توان گفت که بطور معمول این دوره ۶ ماه در نظر گرفته می شود که به آن ۶ ماه طلایی می گوییم . اما این به این معنا نیست که همه سکته های مغزی حتما نیاز به ۶ ماه درمان دارند و یا اینکه همیشه درمان ۶ ماه طول می کشد و ممکن نیست که بیشتر یا کمتر باشد . هانطور که گفته شد طول دوره بهبودی به عوامل زیادی بستگی دارد اما معمولا ۶ ماه اول بسیار مهم است و بیشترین پیشرفت و بهبودی در این زمان صورت می گیرد.

الکتروتراپی برای دست بیمار 
جلسات فیزیوتراپی پس از سکته مغزی
اصولا تشخیص اینکه بیمار به چند جلسه درمانی در هفته نیاز دارد با فیزیوتراپیست است که بر اساس شرایط بیمار ، میزان آسیب دیدگی و روند درمان مشخص می شود . گاهی در شروع درمان ، جلسات بیشتری در هفته انجام می شود و به مرور با بهتر شدن اوضاع تعداد جلسات کم می شود ولی نهایتا تشخیص این  مورد با فیزیوتراپیست است
از آنجا که فیزیوتراپی پس از سکته مغزی معمولا طولانی است توصیه می شود که هم بیمار و هم اطرافیان صبور باشند و درمان را تا انتها انجام دهند که کمترین عوارض بر جای بماند.

فیزیوتراپی پس از سکته مغزی به صورت تمرین درمانی
یکی از مهم ترین نکات در درمان بیماران سکته مغزی این است که فیزیوتراپی این بیماران باید بطور دقیق و تخصصی و فقط توسط فیزیوتراپیست انجام شود . حتما به این نکته توجه کنید که انجام فیزیوتراپی توسط افرادی که خود را به عنوان فیزیوتراپیست معرفی می کنند ولی در واقع هیچ مدرک علمی معتبری در این زمینه ندارند باعث می شود که درمان بیمار شما به خوبی انجام نشود و صدمات جبران ناپذیری به وی وارد شود و در واقع زمان طلایی درمان بیمار از دست برود . باید حتما از فیزیوتراپیست بودن کسی که برای درمان بیمار شما می آید مطمئن شوید و بهترین راه برای این اطمینان مشاهده کارت نظام پزشکی ایشان است . مراقب باشید هر فرد بدون صلاحیتی تنها با آوردن دستگاه الکتریکی به منزل شما خود را به عنوان فیزیوتراپیست معرفی نکند.

فیزیوتراپی پس از سکته مغزی شامل الکتروتراپی ( استفاده از جریان های الکترکی لازم ) و تمرین درمانی ( تمرینات تخصصی لازم برای بهبودی بیمار )  و تکنیک های دستی که توسط فیزیوتراپیست متخصص انجام می شود .

باید بدانید که درمان اصلی برای مشکلات حرکتی پس از سکته  مغزی انجام تمرینات است. شاید بتوان گفت که دستگاه ۲۵ درصد و تمرینات ۷۵ درصد درمان را باید تشکیل دهند . البته این موراد با توجه به تشخیص فیزیوتراپیست تنظیم می شود اما به طور معمول نقش تمرینات در بهبودی حرکتی بیمار بسیار مهم است.

اغلب اوقات فیزیوتراپیست تمرینات خاصی را به همراهان بیمار آموزش می دهد تا در ساعات غیر از جلسات فیزیوتراپی تکرار شوند . هر چه این تمرینات دقیق تر و با تعداد تکراری که مورد نظر درمانگر است درست انجام شوند به سرعت بهبودی کمک می کند.

 

 

تصور غلط بیماران
فردی که دچار سکته مغزی شده است ممکن است تصور کند که برای همیشه بیمار است و باید روی تخت بخوابد تا خوب شود . بعضی ها فکر می کنند که مانند بسیاری از بیماری ها مثل سرماخوردگی باید استراحت کرد و خوب خورد و خوب خوابید تا کم کم بیماری درمان شود . اما این یک تصور غلط است . عوارض حرکتی ای که از سکته مغزی به جا می ماند برای بهبودی نیاز به حرکت دارد برای همین است که مهم ترین درمان ، ورزش و تمرین است . اما این تمرینات باید درست و تخصصی باشد تا فرد را به سمت بهبودی ببرد و نه به سمت ایجاد مشکلات جدید تر.

اسپاسم چیست؟
دستی که دچار اسپاسم شده است یکی از اصطلاحاتی که در  سکته مغزی شنیده می شود ” اسپاسم ” است .گرچه کلمه درستی که باید گفته شود “اسپاستیسیته”  است که کاملا با اسپاسم تفاوت دارد  اما مهم این است که بدانیم این کلمه به چه معنایی استفاده می شود.

اگر بخواهم خیلی ساده توضیح دهم باید بگویم اسپاسم یعنی سفت شدن بیش از اندازه  عضلات دست یا پای فرد بیمار به صورتی که در انجام حرکات عادی فرد اختلال ایجاد نماید . اسپاسم یکی از عوارضی است که در حین بهبودی بیمار ممکن است ایجاد شود و یکی از اقداماتی که فیزیوتراپیست انجام می دهد این است که مراقب ایجاد اسپاسم بیش از حد در اندام بیمار باشد . البته باید بدانید که اسپاسم یک واکنش نا خودآگاه مغزی است و خود بخود ایجاد می شود اما فیزیوتراپیست با تکنیک هایی که انجام می دهد می تواند تا حد زیادی ( حتی شاید ۱۰۰ درصد ) جلوی اسپاسم را بگیرد یا آن را کم تر کند

پوزیشن دهی به بیمار
پوزیشن درست بیمار سکته مغزی در تخت به صورت طاقبازیکی از نکات مهم در بیماران سکته مغزی وضعیت های خوابیدن بیمار در تخت است . این وضعیت ها یا پوزیشن ها باید درست و اصولی به همراهان آموزش داده شود تا در مراحل بعدی درمان اشکال ایجاد نشود . مثلا یکی از اشکالاتی که پوزیشن های اشتباه و بد ممکن است ایجاد کنند ایجاد اسپاسم در اندام هاست . در  واقع در دورانی که دست و پای بیمار بی حرکت است باید مراقبت نمود تا در مراحل بعدی دچار مشکل نشود . از فیزیوتراپیست خود بخواهید تا پوزیشن های درست  خوابیدن بیمار را به شما آموزش دهد.

جابجایی بیمار
در جابجایی بیمار در تخت و یا از تخت به ویلچر یا صندلی باید کاملا مراقب دست و پای بی حرکت وی باشید. به خصوص اینکه نباید دست مبتلا را بکشید . زیرا شانه بیمار مستعد در رفتگی است و ممکن است با کشیدن زیاد دچار آسیب تاندونی و لیگاانی شود و یا دچار در رفتگی گردد که خود ایجاد درد می کند و کار درمان را مختل می نماید . بهتر است نحوه صحیح جابجا کردن بیمار در تخت و یا خارج از تخت  را از فیزیوتراپیست خود یاد بگیرید و دقیق آن را اجرا کنید تا هم بیمار آسیب نبیند و هم به همراهان فشار کمتری وارد شود.

کمک اضافه ممنوع
کسی که دچار سکته مغزی شده نباید در تخت بخوابد و انتظار داشته باشد اطرافیان تمام کارهای وی را انجام دهند و خودش هیچ حرکتی به خود ندهد . بر عکس در تمام کارهایی که قرار است انجام شود حتما بیمار باید سعی کند تلاش خود را بکند . انجام تلاش در درمان وی بسیار اهمیت دارد . جمله هایی مثل ” نمیشه ” ، ” نمی تونم ”  و … برای این بیماران سم است و نباید گفته شود . فقط باید بیمار در انجام حرکت سعی خود را بکند چه بتواند انجام دهد و چه نتواند. مهم تلاش است . بنابراین اگر می خواهید که بیمار شما مسیر بهبودی را سریعتر طی کند کمک اضافه و بیش از حد به وی نکنید زیرا این کمک مهربانانه شما کاملا به ضرر بیمار است و موجب کندی درمان وی خواهد شد.

بی اختیاری ادرار و مدفوع
یکی از اختلالاتی که در بیشتر مواقع بعد از سکته مغزی ایجاد می شود بی اختیاری در دفع ادرار یا مدفوع است . در ابتدا ممکن است بیمار حتی حس نکند که ادرار یا مدفوع دارد و حتی تخلیه شدنش را متوجه نشود. به مرور با گذشت زمان و بهتر شدن حس ها ، بیمار متوجه وجود ادرار خواهد شد ولی توانایی جلوگیری از دفع را ندارد و نهایتا این اختلال معمولا با گذشت زمان بهتر و حتی برطرف می شود اما گاهی نیز ممکن است اختیار کامل بدست نیاید بنابراین یکی از اقدامات فیزیوتراپیست توجه به این اختلال است تا در صورت نیاز برای آن نیز برنامه تمرینی و یا فیزیوتراپی مخصوص بی اختیاری انجام دهد تا نتیجه درمان کامل تر باشد.

اهمیت خواب خوب
خواب یکی از مهم ترین زمان هاییست که بدن خود را ترمیم می کند و اشکالات را بر طرف می سازد . بنابراین خواب خوب و با کیفیت در هنگام درست می تواند کمک بسیاری به ترمیم ضایعات ایجاد شده در مغز کند و در نتیجه درمان را تسریع ببخشد. یادتان باشد که خواب خوب به معنی زیاد خوابیدن نیست و بیمارانی که بیش از حد می خوابند در واقع درمان خود را به تعویق انداخته اند.

گاهی بیماران بعد از ترخیص از بیمارستان خواب خوبی ندارند و گاهی شب ها بسیار بی قرار می شوند و حتی گاهی اصلا نمی خوابند . این موارد در زمان نسبتا کوتاهی بر طرف می شود اما باید در صورت نیاز با پزشک متخصص مغز و اعصاب مشورت شود تا در صورت لزوم داروی آرامبخش یا خواب آور برای تنظیم خواب راحت در شب را برای بیمار تجویز نماید . این دارو ها باید طوری تجویز شوند که باعث خواب آلودگی بیمار در طی روز نشوند تا فرد بتواند در روز  ، ماکزیمم فعالیت حرکتی را داشته و درمان خود را تسریع کند.

مشکلات گفتاری
یکی دیگر از اختلالاتی که ممکن است بعد از سکته مغزی ایجاد شود اشکال در تکلم است . البته این اختلال در همه موارد ایجاد نمی شود و همانطور که گفته شد بستگی به محل ضایعه در مغز دارد . اختلالات گفتاری به طور ساده دو حالت هستند . یا فرد متوجه حرف شما می شود و می داند که جواب درست چیست اما نمی تواند کلمه را درست ادا کند و یا اینکه فرد کلمات را می تواند بیان کند اما مفاهیم دچار اشکال هستند و یا تلفیقی از حالت های مختلف است.

در خیلی از مواقع اختلالات گفتاری بعد از سکته مغزی به دلیل از کار افتادن عضلات صورت و زبان و … که مسئول گفتار هستند می باشد که این موارد خیلی از اوقات خود بخود با گذر زمانی نسبتا کوتاه بر طرف می شوند و شخص گفتار درست را بدست می آورد . نقش فیزیوتراپیست در این موارد بسیار اهمیت دارد تا با ارائه تمرینات مناسب صورت و همچنین راهنمایی های مناسب برای ماساژ درست روند درمان را سریع تر کند.

گفتار درمانگر و بیمار سکته مغزی در حال تمرین 
اگر اختلالات گفتاری جدی با منشا آسیب مغزی به نواحی گفتاری به وجود آمده باشد و در طی مدت زمانی محدود بر طرف نشده باشد باید از گفتار درمانی برای بهبود این عارضه استفاده شود و به توانبخشی گفتاری بیمار کمک کرد.

اختلالات حسی و درد
یکی دیگر از اختلالاتی که معمولا بعد از سکته ایجاد می شود اختلال در حس های اندام های مبتلاست . مثلا حس لامسه و یا حس های دیگر مثل گرما و سرما و … در دست و پای مبتلا مختل می شود . گاهی حتی بیمار کلا وجود  دست و پای مبتلا را حس نمی کند . دانستن این نکته بسیار اهمیت دارد زیرا ممکن است همین حس نکردن منجر به آسیب های ناخواسته به دست و پای بیمار شود مثلا با کیسه آب گرم پوست بیمار سوزانده شود و یا مثلا دست و پا به جایی برخورد کند و یا زیر بدن له شود ولی چون حس نمی شود آسیب ببیند .

یکی دیگر از مورادی که ممکن است دیده شود درد هایی است که در اندام های مبتلا به وجود می آید . باید بدانید که در طول بهبودی ، به خاطر برگشت حس و حرکت تدریجی در اندام ها ، حس های عجیب و غریب ممکن است ایجداد شود مثلا گز گز ، سردی بی دلیل ، سوزش ، حتی خارش و …

حس درد
یکی از این حس هایی که در طول بهبودی ممکن است به وجود آید حس درد است . درد اگر به دلیل آسیب یا ضربه خاصی نباشد باید جزء روند درمان حساب کرد که به مرور با بهتر شدن حس و حرکت کاهش می یابد . اما یکی دیگر از علت های درد در دست و پای مبتلا فشار هاییست که در طول حرکات روزمره بیمار به دست و پا وارد می شود و چون عضلات ضعیف هستند و نمیتوانند مفاصل را کامل ساپورت کنند فشار بیش از حد به مفاصل وارد می شود و می تواند درد ایجاد کند و فیزیوتراپیست باید به این موارد توجه کرده و پیشگیری و درمان مناسب انجام شود . نقش فیزیوتراپیست در کنترل میزان تمرینات و فشار های وارده به مفاصل مهم است.

 

 

تکرار تمرینات، کلید بهبودی کامل
مغزی که دچار سکته شده است درواقع بخشی از مدار های حرکتی آن مختل شده است . این مدار های پیچیده مغزی برای انجام هر حرکت کوچکی در دست یا پای شما باید به کار بیفتند و به صورت یک زنجیره منظم عضلات دست و پای شما را به ترتیتب فعال کنند تا شما بتوانید یک حرکت خیلی ساده را انجام دهید . حال وقتی بخشی از این مدار مختل شود دیگر حرکت یا شروع نمی شود و یا به طور کامل انجام نمی شود . تمام کری که فیزیوتارپیست برای بیمار انجام می دهد کمک به ترمیم این مدار های حرکتی در مغز است و کلا فیزیوتراپی در حال کار روی مغز است ، نه دست و پای بیمار .

تمرینات گروهی افراد سالمند در سکته مغزی مهم ترین روش برای ترمیم این مدارهای حرکتی انجام حرکت و تکرار آن است تا دوباره به مغز یادآوری شود که حرکت به چه صورت انجام می شود . در واقع بازآموزی حرکتی ، درمان اصلی پس از سکته مغزی است . روال انجامتمرینات باید توسط فیزیوتراپیست طراحی و تعیین شود . دوره بهبودی بیمار به چند فاز تقسیم می شود و در هر فاز باید تمرینات مخصوصی برای وی طراحی شود و این هنر فیزیوتراپیست است که این تمرینات را بر اساس فاز درمانی و نیاز بیمار طراحی و اجرا نماید .

اما برای آنکه نتیجه مطلوبی از درمان بدست آید باید  علاوه بر جلسه فیزیوتراپی ، تمرینات توسط خود بیمار با کمک همراهانش تکرار شود . تکرار است که یادآوری و باژآموزی حرکت را در مغز ایجاد می کند . هر چه بیمار یک حرکت را تکرار نماید کم کم  مدارهای حرکتی را فعال کرده و شکل گیری مجدد حرکت تسهیل می شود . به مرور حرکات هماهنگ تر شده و اشکالات آن توسط مغز برطرف می گردد تا نهایتا به یک حرکت نرم و کامل و بدون اشکال تبدیل شود . بنابراین حتما برای تکرار تمرینات با بیمار خود برنامه ریزی داشته باشید.

به خصوص اگر بیمار فعالیت های روزمره همیشگی خود را تکرار نماید و سعی کند در انجام کارهای شخصی اش فعالانه تلاش کند بیشترین اثربخشی را روی بهبودی وی خواهد داشت . مغز حرکاتی که برایش آشنا هستند را خیلی راحت تر بیاد می آورد و ترمیم تسریع می شود.

ورزش برای بیمار مبتلا
در پایان باید بگویم که فیزیوتراپی بعد از سکته مغزی درمانی بسیار تخصصی و پیچیده و معمولا طولانی مدت است . بنابراین هم در انتخاب فیزیوتراپیست با تجربه دقت نمایید و هم شرایط را برای بیمار خود به بهترین شکل فراهم کنید تا در طول دوره درمانی خود کمبودی حس نکند و بتواند این دوره را با موفقیت هر چه بیشتر به اتمام برساند و بیشترین میزان بهبودی را بدست آورد.